در مورد برنامه ریزی برای تحصیل و کار و زندگی و مدیریت زمان توضیح دهید؟
پرسشگر محترم سوال شما نشانه فهم و درک بالای شما از اهمیت و ارزش زمان و
عمر است و ماآن را نشانه هوشیاری و توجه شما می دانیم، گرچه بسیاری از
افراد از این موضوع غافلند و دنبال این هستند که هر طور شده وقت خود را
بگذرانند و روزشان را شب کنند.
اولین قدم برای استفاده بهینه از فرصت و اوقات با ارزش عمر، داشتن یک
برنامه کارآمد و درست است. زیرا از یک سو ما را قادر می سازد تا توانمندی
هایمان را در غالب زمان به اجرا بگذاریم و از سوى دیگر با نیل به هدفهاى
کوتاهمدت، رضایت خاطرمان را فراهم مىسازد و همچنین با در نظر گرفتن اهداف
بلند مدت ما را به ادامه راه امیدوار می گرداند.
پرسشگر محترم برای طراحی یک برنامه مفید و موفق باید :
1- استعدادها، فرصتها، نیازها، و سوابق خود را در زمینه ای که می خواهد برنامه ریزی کنید، بشناسید.
2- با اصول و پایه های برنامه ریزی صحیح آشنا شوید.
حتما شما هم تایید می کنید که مرحله اول یعنی شناخت استعدادها و نیازها و
سوابق را خودتان باید انجام دهید و آنچه که از دست ما بر می آید این است که
شما را با اصول برنامه ریزی آشنا کنیم. بنابراین مطالب را در سه بخش اصول
برنامه ریزی، روش نوشتن برنامه و آسیب شناسی برنامه ریزی مطرح می کنیم.
امید است که با آگاهی و عمل به این اصول و با توکل بر خداوند منان، آینده
موفقی را برای خودتان رقم بزنید:
اصول برنامه ریزی:
1. تعیین هدف: هدف ها دو قسمند. گاهی کلی اند مثل رضای خدا، خدمت به مردم،
بالا رفتن سطح آگاهی و امثال آن و گاهی جزئی اند مثل تخصص در یک رشته خاص،
مطالعه یک کتاب، نوشتن مقاله یا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص
کنید؛ یعنی همان طور که یک هدف کلی در نظر دارید، اهداف جزئی را هم دقیقا
مشخص کنید و هر دو را محور فعالیت هایتان قرار دهید.
2. تشخیص نیازها وکاستی ها: باید خواستها و احتیاجات اساسى خود را در
زمینه ای که قصد دارید برای آن برنامه ریزی کنید شناسایی کنید. به عنوان
مثال: در یک مقطع مشخص، چه درسى را باید مطالعه کرد.
3. تعیین زمان لازم: فرصتها و اوقاتى که باید صرف تحقق اهداف برنامه شود
را باید مشخص کرد تا در نهایت معلوم شود چقدر زمان در هر روز یا هفته به آن
موضوع اختصاص خواهد یافت. به عنوان مثال اگر قرار باشد یک کتاب 300 صفحه
ای در طول یک ماه خوانده شود لازم است حداقل روزی 11 صفحه از کتاب مطالعه
شود و این نیاز به حداقل یک ساعت وقت دارد.
4. داشتن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت: یکی از نکات مهم در امر برنامه ریزی
داشتن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت می باشد چرا که اگر تمام اهداف بلند مدت
باشند احتمال اینکه شما با گذر زمان دچار خستگی و نا امیدی گردید زیاد است
اما اگر اهداف کوتاه مدت و میان مدت نیز در نظرتان باشد بعد از مدت کوتاهی
با رسیدن به اهداف کوتاه مدت بسیار تقویت گردیده و آن را پاداشی برای زحمات
تان در نظر گرفته و با قوت و قدرت بیشتری برنامه هایتان را دنبال خواهید
کرد.
5. طبقه بندی اهداف بر اساس اولویت: کارهایی را که می خواهید انجام
دهید،برحسب اولویتها ومیزان اضطرار و اهمیت آن ،طبقه بندی کنید. بهترین
زمانها و اوقات را برای مهمترین کارها قرار دهید. در این صورت اگر وقت کم
داشته باشید و یا به هر دلیل نتوانید به همه اهداف و کارهایتان برسید،
مطمئن هستید که اهداف و برنامه های اصلی را انجام خواهید داد.
6. داشتن تنوع در برنامه: برنامه حداقل باید سه بخش دین، وظایف و مسولیت ها
و استراحت را داشته باشد. بر اساس روایات هر مسلمانی باید در زندگی خود
طبق یک برنامه منظم به هر سه بخش دین ( عبادات و کسب علم و معرفت دینی و
...)، وظایف و مسولیت ها (داشتن کار که در مورد دانشجویان وظیفه اصلی درس
خواندن می باشد) و استراحت (رسیدگی به خانواده، دیدار پدرو مادرو اقوام و
دوستان، ورزش، تفریح...) بپردازد. این تنوع در برنامه مانع خستگی و دلزدگی
می گردد و کارهای دنیایی و اخروی را همزمان به پیش می برد.
7. تناسب با توانمندی: برنامه باید در حد توان باشد نه خارج از توان. پس
باید مطابق طاقت و توان جسمی و روحی تان برنامه را طرح ریزی و اجرا کنید و
از حد تعادل خارج نشوید. اگر شما برنامه ای طرح کنید که در آن خودتان را
موظف به روزی 18 ساعت کار و تلاش کنید حتما با شکست مواجه خواهید شد.
8. انعطاف پذیری: روحیه انعطاف پذیری را در خود تقویت کنید یعنی در عین حال
که باید فردی منظم و دقیق باشید و کارهای خود ر ا بر اساس برنامه انجام
دهید همواره به این نکته توجه کنید که همه شرایط و زوایای کار در میدان دید
وشناخت مانیست . چه بسا اموری در تحقق یا عدم تحقق قسمتی از برنامه موثر
است، ولی از دید ما مخفی است یا کنترل و تغییر آن در دست ما نیست و به
وسیله محیط به ما تحمیل یا از ما دریغ می شود. در نتیجه همیشه آمادگی برای
هرگونه تغییر و تاخیر در برنامه را داشته باشید و از این موضوع نگران و نا
امید نشوید. شما نباید برنامه را طوری تنظیم کنید که جای هیچگونه تغییری در
آن نباشد و یا اینکه زمانها را به گونه ای تنظیم کنید که حتی یک حادثه ی
غیر مترقبه ی کوچک، مثل برخورد با یک دوست قدیمی و چند دقیقه احوالپرسی با
او شما را از برنامه عقب بیاندازد، بلکه برای هر کاری احتمال حذف شدن و یا
جابجایی و یا کم و زیاد شدن زمان انجام را پیش بینی کنید.
9. عدم ایده آل نگری: ایده آل نگر و مطلق گرا نباشید، یعنی نخواسته باشید
تمام خواسته ها و آرزوهایتان فوری و به شکل کامل و تمام برآورده شود هر چند
در راه به دست آوردن آن تلاش می کنید. در نظر نگرفتن واقعیات برنامه را با
شکست مواجه می کند.
10. بازخورد گرفتن و بررسی برنامه: پس از اجرا به ارزیابى فعالیتهاى انجام
شده بپردازید تا میزان دسترسى به اهداف مشخص شود و میزان عدم موفقیت در
رسیدن به برنامه را نیز معلوم نمایید. این مرحله که تحت عنوان
بازخورد(فیدبک) نامیده مىشود، فرصتى به شما مىبخشد تا بتوانید عوامل
ناکامى احتمالى را نیز بشناسید و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر
پیشگیرى نمایید.
روش نوشتن برنامه:
به منظور داشتن یک برنامه منظم، لازم است برنامه خود را مکتوب کنید و یک
نسخه از آن را همیشه همراه خود داشته باشید.برای نوشتن برنامه می توانید
جدولى تهیه نمایید و ساعات شبانه روز را در ستون افقی و ایام هفته را در
ستون عمودی یادداشت کرده و براى هر ساعتى در هر روز از ایام هفته کار و
برنامه مناسب را در آن یادداشت نمایید.
ساعاتی را که در طول روز باید به مطالعه اختصاص دهید مشخص کنید و حتی اگر
می توانید مشخص کنید که در هر ساعت چه کتابی را مطالعه می کنید.
چه ساعتى از خواب بیدار شوید؟ شبها چه ساعتی بخوابید؟ همچنین اگر اهل خواب روزانه هستید ساعت آن را در برنامه معلوم کنید.
زمانی را به کارهای دینی مانند نماز و مطالعه و یا گوش دادن و پرسیدن معارف و احکام دین اختصاص دهید.
سعی کنید حتما برنامه را طوری بنویسید که هنگام نماز به راحتی به نماز اول
وقت برسید که این خود تضمینی برای صحت و موفقیت برنامه است.
زمان خاصی را در هر روز برای ورزش قرار دهید. اگر تفریح خاصی دارید که
خستگی را از شما می گیرد و روحیه شما را شاد می کند می توانید زمانی را
برای آن در نظر بگیرید.
زمان رسیدگی به امور زندگی شخصی و خانوادگی مانند خرید، مهمانی، مسافرت و ... را نیز در برنامه مشخص کنید.
به هر حال نباید اگر یک برنامه درسی تنظیم می کنید به این صورت عمل کنید که
تمام وقت ها را به مطالعه اختصاص دهید و از کارهای دیگر باز بمانید.
آسیب شناسی برنامه ریزی:
آگاهی از خطرات احتمالی که برنامه را تهدید می کند سبب می گردد که شما به
راحتی با آنها مقابله کنید و یا حتی از بروز آنها جلوگیری کنید بنابراین
دانستن آنها نه تنها مفید بلکه ضروری است. در ادامه به چند آسیب از آفاتی
که ممکن است تأثیر برنامهریزى را کم کند و برنامه را با شکست مواجه کند
اشاره می کنیم:
1. فقدان تلاش و پشتکار در دستیابى به هدف.
2. نا امیدی: شاید در ابتداى فعالیت به همه موارد مورد نظر دست نیافته و
دلسرد شوید. در این حالت بهترین راه بررسی دوباره برنامه و میزان تلاشتان،
برای پیدا کردن مشکل و راه حل آن است.
3. عدم سازگاری با برنامه: منظور از اولویت بندی در اصول برنامه ریزی این
است که انسان بخاطر محدود بودن منابع و کمی وقت نمی تواند به تمام آنچه که
می خواهد برسد. بی تردید عمل به برنامه، مستلزم چشمپوشى از برخى فرصتهاى
فراغت، سرگرمىها و تفریحات خارج از برنامه مىباشد، در این صورت باید خود
را سازگار با برنامه نمایید تا بتوانید به نتیجه مطلوبى دست یابید.
4. کند پیش رفتن برنامه: ممکن است در ابتدا، برنامهریزى با کندى مواجه شود
ولى در جریان عمل به برنامه به آن عادت مىکنید و به مرور زمان جزء
شخصیتتان مىشود.
4. عدم انعطاف پذیری: لازمه برنامهریزى موفق، انعطافپذیرى در برنامه و
انعطاف پذیری در عمل به برنامه است. تا آنجا که می توانید سعی کنید طبق
برنامه پیش بروید اما توقع نداشته باشید که حتی ثانیه ها را هم طبق برنامه
عمل کنید، چون در این صورت با وجود کوچکترین مانعی احساس شکست خواهید کرد.
5. نداشتن نگاه واقع بینانه: نداشتن نگاه واقعبینانه به توانمندی ها و
محدودیت ها و به کاستىها و ضعفهاى موجود در فرد سبب می شود که برنامه به
گونه ای غیر واقعی طراحی گردد و چنین برنامه ای در عمل با شکست مواجه خواهد
شد. به عنوان مثال اگر فردی توانایی روزی ده ساعت مطالعه را ندارد و بدون
در نظر گرفتن این موضوع برنامه ای طراحی کرده است به احتمال زیاد شکست
خواهد خورد.
نکته پایانی: اگر پس از برنامه ریزی در اجرای برنامه ها به طور کامل موفق
نشدید، نا امید نشوید و مطمئن باشید که به لطف الهی، و بازنگری و آسیب
شناسی برنامه، به زودی موفق خواهید شد. و اگر با توکل بر خداوند در انجام
آنها موفق شدید،به خودتان پاداش بدهید،به خود تبریک بگوید و شکر گزاری
نموده،توفیق بیشتر را از خداوند متعال مسألت دارید.
برای مطالعه بیشتر:
برنامه درسی و پرورش تفکر ، حسن ملکی
کلاس خلاقیت ،افشین سلیمانی
تکنولوژی موفقیت، حیدر محمدی
