چند سئول و جواب در مورد خمس ! اگر خمس پرداخت نشه مال حرام میشه !
احکام خمس و زکات 8 – آیا عیدی هایی که ما می گیریم خمس دارد یا خیر؟
پاسخ – فتوای برخی از فقها و مراجع معظم تقلید مانند امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری و برخی مراجع دیگر این است که عیدی خمس ندارد . حتی اگر استفاده نشود و تا سر سال نیز باقی بماند. اما برخی از مراجع دیگر می گویند اگر استفاده شد خمس ندارد، ولی اگر استفاده نشد و تا سر سال باقی ماند باید خمس آن را بپردازند.
26 – یک سال است خانه دار شده ایم و خیلی بدهکار هستیم آیا خمس به ما تعلق می گیرد ؟
پاسخ – شاید تعلق بگیرد و شاید هم نگیرد. اما مهم آن است که در زندگی خود حساب و کتاب داشته باشید. شما باید به دفتر مرجع تقلید خود ، نماینده ی او و یا کسی که از جانب او اجازه ی محاسبه دارد مراجعه کنید تا اموال شما حسابرسی شود . ممکن است مبلغی بدهکار نشوید و ممکن هم است یک مقداربدهکار شوید . اگر مبلغ زیاد بود و الان نتوانستید بپردازید راه حل دارد . به شما مهلت می دهند که درآینده و یا به صورت اقساط بدهی خود را بپردازید. اما صرف اینکه ما خانه نداریم و یا بدهکار هستیم پس خمس به ما تعلق نمی گیرد ، درست نیست . ممکن است به شما تعلق بگیرد اما مقدار آن کم باشد . اصل مسئله این است که در زندگی خود نسبت به این واجب الهی و شرعی حسابرسی داشته باشید .
31- خمسی که به درآمد تعلق می گیرد آیا به حقوق بازنشستگی نیز تعلق می گیرد یا خیر؟
پاسخ – اگر حقوق بازنشستگی خرج زندگی نشود و تا سر سال خمسی چیزی از آن باقی بماند، به آن مقدار باقی مانده خمس تعلق می گیرد .
35 – ما یک زمین کشاورزی داریم که در آن گندم کشت می کنیم . پدر ما فوت کرده است می گویند که نمی خواهد زکات آن را بدهید ما باید چکار کنیم ؟
پاسخ – در مسئله ای که مطرح کردند به نظر من خمس با زکات اشتباه شده است . زمین کشاورزی که به شما به ارث رسیده خمس ندارد چون ارثیه است . مگر اینکه شما بدانید به آن خمس تعلق گرفته و خمس آن را نپرداخته اند. اما زکات به خود زمین تعلق نمی گیرد ، در مورد گندم ، اگر این گندم از قبل بوده که زکات آن به پدر شما واجب بوده که انشاء اله پرداخته است اما اگر بدانید که نپرداخته آن را نیز باید بپردازید . اما گندمی که الان شما می کارید اگر به حد نصاب برسد با شرایطی که گفته اند زکات به آن واجب است . این مسئله که چون زمین به شما به ارث رسیده و الان گندم می کارید زکات ندارد صحیح نیست بلکه باید زکات آن را بپردازید .
71 – پولی را که در بانک می گذاریم و وام برای مسکن می گیریم آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – پولی را که شما سپرده گذاری کرده اید که بعد وام بگیرد ، این خمس دارد . اگر این ثبت نام بشود برای مسکن مورد نیاز و بعد مسکن را تحویل می دهند در حقیقت پرداختن پول مسکن است ولی اگر در بانک سپرده گذاری بکنید که بعد وام بگیرید این خمس دارد . اگر وضع مالی شما جوری است که اگر الان بخواهید خمس آنرا بدهید آن وام را نمی توانید بگیرید و اگر وام را نگیرید نمی توانید خانه تهیه بکنید ، شما به دفتر مرجع تقلید خودتان مراجعه بکنید و اجازه بگیرید و دست گردون می کنند و اصطلاحا خمس را می گیرند و به شما قرض می دهند و فعلا شما می توانید در آن اموال تصرف کنید و هر وقت که توانستید و مهلت دادند خمس آنرا می پردازید .
84 – اگر وسایلی را برای تزئین منزل مثل گلدان بخریم ، به آن خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ – معمولا در منزل وسایل تزئینی هست و در هر زمانی وسایل تزئینی مناسب همان زمان را دارد . یک وقت شما می بینید که تابلو فرش گرانبهایی روی دیوار نصب شده است یا ظروف تزئینی گران قیمت که هیچ وقت هم مورد استفاده قرار نمی گیرند و فقط زیبایی دارد . اینها جزو هزینه های جاری زندگی است و به آن خمس تعلق نمی گیرد . زیرا اینها جزو مصرف است و شما مصرف کرده اید . آن چیزی که مصرف نمی شود باید سر سال خمس آن داده بشود. اگر شما مطابق شان خودتان چیزی را برای تزیین تهیه کرده اید مانعی ندارد . مهم این است که مطابق شان باشد . مثلا در خانه ای تابلو فرش گران قیمتی زده اند ولی نسبت به این خانه و وسایل آن ، این تابلو مناسب نیست و خمس دارد ولی تابلو فرشی مناسب با آن اتاق ، فضا و وضع صاحب منزل اشکالی ندارد و خمس به آن تعلق نمی گیرد .
91– با توجه به اینکه ازدواج سنت پیامبر است و جوانان جز با پس اندازها نمی توانند این کار را انجام بدهند ، آیا به این پس اندازها که بصورت پول یا جنس است خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – انشاء الله سنت ازدواج در جامعه ی ما هر چه بیشتر ترویج و عملی بشود . و سنین ازدواج پایین بیاید. در این زمینه دو تا نظریه در بین فقهاء ما وجود دارد . یک قاعده ی کلی داریم که اگر شما نیازی داشته باشید و نتوانید یک دفعه آن نیاز را برآورده کنید و محتاج آن باشید که برای آن نیاز پس انداز کنید مثل خرید خانه یا لوازمی که قیمتش سنگین است از جمله برای ازدواج . اگر در طی چندسال این کار را کردید بنظر بعضی از فقهاء خمس ندارد . اما بنظر بسیاری از مراجع تقلید اگر پولی جمع کنید و جنسی برای استفاده نخردید خمس دارد . من توصیه می کنم که شما به نظر فتوای مرجع تقلید خودتان مراجعه کنید . اگر فتوای ایشان این بود که باید خمس بدهید . این طور نیست که شما باید همه ی آنرا یک دفعه بدهید . بعد از محاسبه خمس ، بدهی به گردن شما می آید و می توانید بتدریج آنرا پرداخت کنید بدون اینکه مشکلی برای ازدواج شما پیش بیاید .
98 – ما پولی را برای خرید خانه در یک بانک گذاشته ایم . اگر بخواهیم الان خمس آن را بپردازیم پول ما برای خرید خانه کم می شود . آیا می توانیم این پول را خرج کنیم و هروقت که امکانات مالی داشتیم خمس آن پول را بپردازیم؟
پاسخ – طبیعی است که خمس، دادن یک پنجم مال است و از آن پول کم می شود . یعنی فرضاً اگر شما پنجاه میلیون تومان پس انداز کرده اید برای اینکه خانه ای بخرید . اگر یک پنجم آن به عنوان خمس پرداخت شود ، توان مالی کمتری خواهید داشت. اما این مسئله مجوزی برای عدم پرداخت این واجب نیست . البته در میان فقها و مراجع معظم تقلید کسانی هستند که فتوا داده اند، اگر کسی برای خرید خانه پولی پس انداز کرد و نیازبه خانه داشت، فعلاً هم نمی توانست خانه بخرد و باید پول را تدریجی جمع می کرد ، اگر یک سال هم بشود به فتوای برخی از مراجع خمس ندارد . من نمی دانم که شما مقلد کدامیک از فقها هستید اما بسیاری از مراجع معظم هم می گویند چون پول است و پس انداز شده و به مصرف نرسیده ، خمس به آن تعلق می گیرد . نکته ی دوم این است که اگر شما مقلد کسی هستید که خمس را برای این پولی که شما برای خرید خانه پس انداز کرده اید واجب می داند ، لازم نیست یک دفعه بپردازید که برای شما اشکال ایجاد کند . می توانید به دفتر مرجع تقلید خود یا نماینده ی ایشان مراجعه کرده و آن را حساب کنید . این بدهی مانند سایر بدهی ها به گردن شما می آید ولی می توانید آن را تدریجی بپردازید . یعنی هر وقت توان مادی داشتید می پردازید . چون این حق اله است و نمی خواهید به مردم پاسخگو باشید . شما خودتان هستید و خدای خود . بنابراین کم کم به تدریج این دِین را می پردازید تا زمانی که توان مالی پیدا کنید و از زیر بار این دِین خارج شوید .
145 – آیا خریدن وسیله ی نقلیه خمس دارد ؟
پاسخ – وسیله ی نقلیه که برای جابجایی افرادخانه خریداری می شود ، اگر شخص حسابرسی خمسی در زندگی داشته باشد ، وسیله ی نقلیه خمس ندارد و به آن معونه می گویند یعنی آنچه که در زندگی مورد احتیاج است . اگر کسی حسابرسی نداشته باشد ممکن است که خانه و ماشینی که خریده به آن خمس تعلق گرفته باشد . چنین افرادی باید به حسابرسی اموال شان اقدام بکنند.
پاسخ – وقت پرداخت زکات فطره از شب عید فطر تا ظهر عید است . پس باید در این فاصله زکات فطره پرداخت بشود . بعضی گفته اند که واجب است قبل از نماز عید فطر زکات فطره پرداخت بشود . اگر برای شما امکان پرداخت نیست می توانید آنرا کنار بگذارید و بعدا به فقیر مورد نظر بدهید یا کسی را وکیل کنید که این فطریه را از طرف شما به فقیر مورد نظر بدهد و شما پولش را به آن طرف بدهید .
309 – اگر وام بگیریم و با آن وسایل بخریم، آیا این خمس دارد ؟
پاسخ – وامی که شما می گیرید خمس ندارد ولی اگر این وام خرج نشود یا سرمایه گذاری بشود ، سر سال خمسی به مقداری که شما اقساط پرداخت کرده اید خمس دارد ولی بقیه اش ندارد . در ضمن وامی که شما می گیرید باید در جای خودش مصرف بشود .
331 – اگر به ما کادویی بدهند ، آیا به آن کادو خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – آنچه که به شما کادو می دهند و شما هم به دیگری می دهید خمس ندارد . اگر به شما چیزی را دادند و شما از آن استفاده نکردید و تا سر سال بدون استفاده ماند خمس دارد ولی بعضی از فقها می فرمایند که خمس ندارد .
336 – پولی را برای حج عمره در بانک گذاشته ام تا نوبتم بشود . آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – در وضعیت فعلی که افراد برای ثبت نام به بانک مراجعه می کنند و طبق قراردادی پول را سرمایه گذاری می کنند که حتی سود هم به آن تعلق می گیرد . و این پولی که طرف ثبت نام کرده برای خودش است و اگر پولش را بگیرد نوبت از دستش می رود ، به فتوای اکثر مراجع تقلید این پولهای ثبت نامی اگر از یکسال بگذرد خمس آن باید پرداخته بشود. اگر این قرارداد طبق یکی از عقود شرعی مثل مضاربه باشد و به آن عمل بشود اشکالی ندارد . سود آن چون قابل وصول نیست خمس ندارد . اگر فرد سود آنرا را دریافت بکند که در این صورت نوبتش از بین می رود ، خمس دارد . هر وقت نوبت شما شد ، یک تماس با مرجع تقلید خودتان داشته باشید و مسئله را بپرسید .
338 – اگر کسی تاکسی با قرض بخرد و با آن کار کند و قرضش را بدهد . آیا به این ماشین که سرمایه است خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر طرف این را بعنوان سرمایه زندگی خریده و با سختی این کار را کرده است ، فعلا خمس بر او واجب نیست . به فرض اگر توانایی پرداخت خمس را داشته باشد می تواند کم کم یا با دست گردون آنرا بپردازد و آنچه که روی این ماشین قرض یا وام گرفته خمس ندارد . اگر یک بار خمس این ماشین پرداخته بشود ، دیگر خمس به آن تعلق نمی گیرد.
پاسخ – خیر . زکات بر نُه چیز تعلق می گیرد . گرچه موارد مستحب هم دارد . یکی غلات اربعه است: گندم ،جو ، خرما و کشمش . سه نوع دام : شتر ، گوسفند و گاو . دونوع سکه : سکه ی طلا و سکه ی نقره . اینها شرایطی دارد که زکات به آنها واجب بشود .
380 – آیا خمس بر همه تعلق می گیرد ؟
پاسخ – کسی که در زندگی اش درآمدی دارد باید حساب خمسی داشته باشد . وقتی از خرجی سال مبلغی اضافه بیاید ، به آن خمس تعلق می گیرد .
پاسخ – اگر طرف جهیزیه را بصورت کم کم خریداری کند و قدرت ندارد که یکجا آنها را خریداری کند به فتوای اکثر فقهاء خمس ندارد .
391 – کارهایی که برای فرار از خمس انجام می دهند مثل هبه کردن، آیا اشکال شرعی ندارد ؟
پاسخ – هبه ای که برای فرار از خمس باشد تاثیری ندارد . برای هدیه طرف باید قصد بخشش قطعی داشته باشد . ولی اگر صرفا برای اینکه خمس نپردازد هدیه می دهد این اثری ندارد و باید خمس مال را بپردازد .
پاسخ – نصف خمس سهم امام است و نصف آن هم سهم سادات است . اگر شما حتما می دانید که طرف سادات و فقیر است و اگر شما از مرجع خود اجازه دارید می توانید خمس را به طرف بدهید . در مورد زکات هم اگر می دانید که طرف فقیر است به او زکات را بدهید ولی اگر نمی دانید که طرف فقیر است نمی توانید به او زکات بدهید .
پاسخ – بنظر امام خمینی پاداش خمس ندارد . مبلغی که به همسرتان بعنوان مهریه داده اید خمس ندارد و مقداری هم که برای جهیزیه داده اید خمس ندارد . اصل مبلغی هم که سرمایه گذاری کرده اید خمس ندارد ولی اگر سرمایه گذاری سودی داشت و تا آخر سال مصرف نشد و از آن باقی ماند ، باید خمس آن سود را بدهید .
پاسخ – به فتوای بعضی از فقهاء اگر این پول نیاز است و چاره ای جز پس انداز ندارید این پول خمس ندارد . اما فتوای بعضی از مراجع این است که پولی که پس انداز شده و در سال خرج نشده است خمس به آن تعلق می گیرد ولی شما اگر به آن نیاز دارید می توانید از مرجع تقلید خود اجازه بگیرید که فعلا خمس آنرا نپردازید و وقتی نیاز شما برطرف شد خمس آنرا بپردازید .
پاسخ – خیر . اگر مقصود اموالی است که از شوهر به ارث می رسد ،ارث خمس ندارد مگر اینکه بدانند متوفی خمس را نداده است . اگر منظورشان حقوق دریافتی شوهرشان است که به ایشان می دهند بسیاری از فقهاء می فرمایند که این مثل حقوق خودش است و در سر سال اگر از آن حقوق اضافه بیاید خمس دارد . بعضی از مراجع اعتقاد دارند که این مثل حقوق خودش نیست و اگر سر سال اضافه آمد خمس ندارد . شما باید نظر مرجع تقلیدتان را جویا بشوید .
پاسخ – وقتی شما اموال خودتان را حساب کرده اید آن سال ، سال خمسی شما حساب می شود و تا سال آینده اگر شما درآمدی داشتید یا پس اندازی داشتید که از خرج سال اضافه ماند باید خمس آنرا بپردازید .
پاسخ – اگر قبل از زکات محصولاتی چیده و استفاده شد اشکالی ندارد . مثلا گندم ها را قبل از اینکه خوشه ببندند می چینند و به حیوانات بعنوان علوفه می دهند . اما وقتی که خوشه بست یا وقتی خرما زرد و سرخ شد به آن زکات تعلق می گیرد که اگر به حد نصاب برسد باید زکات آن پرداخته بشود . هزینه هایی که فرد برای محصول خرج کرده است را از محصول کم می کنند و مازاد آنرا زکات می پردازند .
پاسخ – اگر این طلاها مورد نیاز شماست و خانمهای در حد شما هم این طلاها را دارند ، به آنها خمس تعلق نمی گیرد . ولی اگر طلای شما اضافه است و از درآمد سال تهیه شده است خمس دارد . اگر طلاها در شان شما و مورد نیاز شماست اشکالی ندارد و خمس به آن تعلق نمی گیرد .
پاسخ – اگر کسی کم کم جهیزیه تهیه بکند و در حد عرف باشد خمس ندارد ولی اگر جهیزیه در حد عرف محل نباشد و یک جا خریداری بشود به آن خمس تعلق می گیرد .
پاسخ - در خصوص این کار باید اجازه گرفته شود . یعنی اگر یک بخشی را به آن شخصی که واسطه است باز گرداندند . در صورتی که این واسطه بخواهد این وجه را به بدهکار ( یعنی کسی که خمس مال خود را می پردازد) بدهد، باید از مرجع تقلید و یا وکیل مرجع تقلید اجازه بگیرد . اگر اجازه دادند اشکالی ندارد.
پاسخ – زمین زکات ندارد .گندم ، جو ، خرما ، کشمش ، شتر ، گاو ، گوسفند ، سکه طلا و نقره زکات دارد . ممکن است زکات فطره بر شما واجب باشد . ممکن است که خمس هم برشما واجب باشد . شما به دفتر مرجع تقلیدتان مراجعه کنید و حساب خمسی را انجام بدهید . ممکن است که شما بدهکار بشوید یا بدهکار نشوید . ارتکاب گناه در زندگی باعث مشکلاتی در زندگی می شود و همچنین مانع استجابت دعا هم می شود .
پاسخ – اگر شما مطمئن هستید که این به مصارفی می رسد که جزو زکات فطره است مثل فقرا ، این کار اشکالی ندارد و احتیاط این است که زکات فطریه به فقرا پرداخته بشود . ولی اگر شما این اطمینان را ندارید نمی توانید زکات فطریه را در صندوق صدقات بیندازید .
پاسخ – ارث خمس ندارد . در ضمن شما فرموید که پدرتان اهل خمس دادن بوده است . اختیار این ارثیه با خودتان است و هرکاری می خواهید بکنید .
پاسخ – ممکن است که به این فرد خمس تعلق بگیرد یا تعلق نگیرد . اگر شما درآمد دارید باید حسابرسی خمسی در زندگی داشته باشید . اگر چیزی بدهکار شدید آنرا می پردازید .
پاسخ – شما باید طلای خانم تان را باید با رضایت ایشان بفروشید . آقایان توجه داشته باشند که طلایی که متعلق به همسرشان است نمی توانند بدون اجازه ی همسر در آن تصرف بکنند. اگر این طلاها زیور آلات خانم بوده است به فتوای اکثر فقهاء این طلاها خمس ندارد .
پاسخ – ممکن است که به این پول شما خمس تعلق بگیرد زیرا خانم واجب النفقه شوهرش است و شوهر باید منزل را تامین کند . فتوای مشهور فقهاء این است که این پول خمس دارد .مگر اینکه تهیه خانه برای شما واجب باشد و شما چاره ای دیگر نداشته باشید و فتوای مرجع تقلید شما این باشد که پول برای خرید خانه خمس ندارد ، دراین صورت شما می توانید خمس نپردازید . درغیر این صورت پول شما خمس دارد .شما با دفتر مرجع تقلید تماس بگیرید و نظر ایشان را بپرسید .
پاسخ – نصف خمس سهم سادات و نصف دیگر آن سهم امام است . سهم سادات با شرایط خاص خودش به سادات فقیر تعلق می گیرد .
پاسخ – اگر شخص تاکنون حساب خمسی نداشته است و برای اولین بار مراجعه می کند باید این خانه را هم بحساب بیاورد که ممکن است به آن خمس تعلق بگیرد یا نگیرد . ولی اگر شخصی حساب خمسی دارد ، اگر با پول خمس داده یا چیزی که خمس به آن تعلق نمی گیرد مثل ارث ، مثلا خانه از پول ارث تهیه شده است ، اصل این خانه خمس ندارد ولی اگر از درآمد سال خانه را تهیه کرده است بعضی از مراجع می فرمایند که به این خمس تعلق می گیرد . بسیاری می فرمایند که این پول خمس ندارد . بعضی از فقهاء می فرمایند که سود این پول خمس دارد و بعضی می فرمایند که خمس ندارد .
754 – اگر ما در قرعه کشی مبلغ قابل توجهی برنده بشویم و به این پول نیاز داشته باشیم ، آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ
– اگر قرعه کشی شرعی باشد ، آنچه که شما بدست آورده اید مال شما است و شما
حق استفاده از آن را دارید . بسیاری از مراجع تقلید می فرمایند که اگر این
پول استفاده نشد و تا سر سال باقی ماند ، شما باید خمس آنرا بپردازید.
البته امام خمینی و رهبر انقلاب نظرشان این است که قرعه کشی خمس ندارد .
777 – خانمی فقیر بوده است و با اجازه ی مرجع تقلید خمس به او تعلق
گرفته است. اگر مبلغی از خمس باقی بماند آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ- خیر ،به خمس ،خمس تعلق نمی گیرد .
787 – کسی که باید خمس مال خودش را سال قبل پرداخت می کرده و این کار را نکرده است ، الان باید چکار بکند ؟
پاسخ
– این مسئله صورتهای مختلفی دارد . آیا از آن پول سودی بدست آورده است یا
اینکه آیا خمس آن پول را داده و دست گردان کرده است یا خیر . اگر خمس را
حساب کرده و قبلا بدهکار بوده است باید به همان مقدار قبلی خمس را بپردازد.
اگر خمس پول را حساب نکرده است دوحالت دارد: یکی اینکه از آن پول سودی
بدست آورده است که خمس سود را هم باید پرداخت کند. دیگر اینکه با این پول
کاری نکرده است و سودی بدست نیاورده است پس باید همان مبلغی را که بدهکار
بوده بپردازد و این کفایت می کند .
793 – من جهت تهیه جهیزیه و بعضی امور پس اندازهایم را طلا می خرم . آیا به اینها خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ
– اگر شما جهیزیه را خریداری کنید خمس ندارد ولی اگر پول آنرا نگه می
دارید باید خمس آنرا بپردازید. اگر شما برای جهیزیه پول را نگه می دارید می
توانید به دفتر مرجع تقلید مراجعه کنید و خمس را حساب کنید ولی بعدا آنرا
بپردازید.
861 – من خمس خودم را به پیرمرد سیدی که فقیر است می دهم .
الان می گویند باید از مرجع اجازه گرفت . تکلیف این چند سال پرداخت خمس چه
می شود ؟
818 – اگر پولی که برای وام های خانوادگی جمع می کنیم بیشتر از یک سال طول بکشد آیا به آن پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – وام دریافتی خمس ندارد . مگر اینکه مصرف نشود و اقساط آن پرداخته بشود و به اندازه ی اقساطی که پرداخت شده است خمس دارد. پولی که در صندوق گذاشته می شود و بعد با قرعه آنرا وام می دهند ، اگر پولی که جمع می شود از درآمد بین سال باشد و به سال خمسی برسد خمس دارد .
850 – در مورد سال خمسی و دادن خمس توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ – اولین درآمدی که انسان دارد اول سال خمسی یا سال مالی انسان بحساب می آید . مثلا اگر کشاورز باشد اولین محصولی را که برداشت می کند اول سال خمسی او بحساب می آید و اگر کارمند است اولین حقوقی را که می گیرد اول سال خمسی او بحساب می آید . در سال آینده در همان تاریخ ، اگر فرد مقداری از در آمدش را هزینه کرده باشد و مقداری از آن اضافه بیاید که به آن مبلغ اضافه منفعت کسب می گویند ، به این منفعت خمس تعلق می گیرد . پس اگر پول خرج شد و پول دیگری جای آن آمد ،این ملاک خمس داشتن آن نیست. اگر از مجموع درآمد سال خمسی مبلغی اضافه آمد ،خمس دارد ولی اگر چیز اضافه نیاید خمس واجب نیست. ممکن است که اضافه منفعت پول یا مواد غذایی باشد .
856 – من یک میلیون تومان در بانک دارم که هشت صدتومان آن ارثیه است . آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – به ارث خمس تعلق نمی گیرد ولی به سود آن خمس تعلق می گیرد اگر تا سر سال بماند .
880 – اگر ما هر سال یک سکه طلا برای عروسی نوه هایمان بخریم و آنرا کنار بگذاریم ، آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر شما سکه خریداری می کنید که در آینده به آنها بدهید و الان سکه ها موجود است ، در سر سال خمسی این سکه ها خمس دارد زیرا هنوز مصرف نشده است و آنرا هدیه نداده اید .
890 – ما قرعه کشی فامیلی داریم . الان سال خمسی من فرا رسیده است . من شش قسط از این را پرداخت کرده ام . آیا به این خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر این اقساط از درآمد سالیانه باشد خمس به آن تعلق می گیرد ولی چون این پول الان دست شما نیست ، می توانید وقتی که پول بدست شما رسید، خمس آنرا بپردازید .
894 – من آپارتمانی خریده ام که به آن خمس تعلق می گیرد . آیا من باید الان خمس آپارتمان را بدهم یا می توانم هر وقت آنرا فروختم خمس آن را بدهم ؟
پاسخ – اگر شما می توانید با پول دیگری خمس آپارتمان را بپردازید این کار را انجام بدهید ولی اگر به خود آن پول هم که تا سر سال مانده است خمس تعلق می گیرد باید خمس آن پول را هم بدهید . اگر پولی که شما می خواهید با آن خمس آپارتمان را بپردازید ارث است یا خمس آنرا داده اید می توانید این کار را انجام بدهید . اگر شما می توانید آپارتمان را بفروشید و خمس را بدهید ولی اگر الان آپارتمان را بفروشید ضرر می کنید یا آپارتمان را نمی خرند ، شما می توانید صبر کنید وقتی آپارتمان را فروختید خمس آنرا بدهید .
895 – آیا ارث پدری خمس دارد ؟
پاسخ- خیر . ارث پدری یا مادری خمس ندارد . مگر اینکه انسان مطمئن باشد که به آن ارث خمس تعلق گرفته و پرداخت نشده است . دراین فرض باید خمس ارث پرداخته بشود .
904 – اگر درآمد کسی از خرج سالیانه اش کمتر باشد آیا به او خمس و زکات تعلق می گیرد ؟
پاسخ – زکات اموال به گندم ،خرما ،جو، کشمش و بعضی چهارپایان تعلق می گیرد . اگر کسی از خرج سالیانه اش چیزی اضافه نیاورد ، خمس به او تعلق نمی گیرد زیرا منفعتی نکرده است . اما کسی نمی تواند بگوید به صرف اینکه بدهی های من از دارائی هایم بیشتر است به من خمس تعلق نمی گیرد ، این جمله صحیح نیست . هر کس باید در زندگی حساب و کتابی داشته باشد . ممکن است که بدهی ها برای آینده باشد مثل اقساطی که در آینده باید پرداخت بشود و ربطی به امسال ندارد . ممکن است با اینکه طرف بدهی هم دارد ولی هنوز وقت آن نرسیده است و پنج هزار تومان از هزینه ی زندگی اش اصافه آمده است که باید خمس آن را بپردازد . مهم این است که انسان حسابرسی خمسی داشته باشد .
907 – آیا پولی که ما به حالت رهن به موجر می دهیم خمس دارد ؟
پاسخ – غالب فقها می فرمایند که این پول خمس دارد ولی چون پول دست مالک است فعلا لازم نیست که شما خمس آنرا بپردازید تا وقتی که پول بدست شما بیاید یا شما صاحب خانه بشوید .
918 – بیمه مبلغی برای بیکار شدن به من داده است . من دو میلیون آنرا به همسرم داده ام و مبلغی از آن باقی مانده است . آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – بسیاری از فقها می فرمایند که پول بیمه خمس ندارد . اگر طبق نظر مرجع تقلید شما پول بیمه خمس داشته باشد ، اگر آن دو میلیون را شما بخشیده باشید خمس ندارد ولی باید خمس مابقی آنرا بپردازید.
929 – من مبلغی بعنوان پاداش در بازنشستگی گرفته ام . بخشی از آن را به همسرم بعنوان مهریه داده ام و بخشی را برای تامین جهیزیه به دخترم داده ام و بخشی از آن را سهام خریده ام . تکلیف خمس من چیست ؟
پاسخ – بنظر حضرت امام خمینی ، پاداش خمس ندارد . بنابراین مبلغی که به شما داده اند خمس ندارد ولی اگر سهامی که شما خریده اید سود بدهد یا افزایش پیدا بکند ، سر سال خمس دارد . اگر شما سود سهام را گرفته اید یا سهام را فروخته اید و خرج کرده اید دیگر به شما خمس تعلق نمی گیرد .
930 – آیا به جوان مجرد هم خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – کسی که مکلف باشد و درآمدی داشته باشد ، به او خمس تعلق می گیرد و ربطی به مجرد بودن یا زن بودن ندارد . هر کس که از خودش درآمدی دارد باید حساب خمسی داشته باشد که اگر بر او خمس واجب شد آنرا بپردازد . بنابر مشهور فتوای فقهاء ، جهیزیه خمس ندارد .
آیا ما می توانیم خمس را به یک فقیر بدهیم ؟
پاسخ – شما باید اول از مراجع اجازه بگیرید و بعد اگر آنها اجازه دادند ، خمس را به آن فقیر بپردازید . زیرا در خمس ، سهم سادات هم هست .
من مبلغی را به فردی قرض داده ام و الان یک سال گذشته است . آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر این پول از درآمد بین سال باشد و از درآمدی نباشد که به آن خمس تعلق نمی گیرد مثل ارث ، شما هم ثواب قرض را برده اید و هم خمس هم به شما واجب می شود البته وقتی که آن مبلغ را دریافت کردید .
آیا به جهیزیه ی عروس ، خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – جهیزیه ای که متعارف است و مردم آنرا کم کم تهیه می کند و نمی توانند یک جا آنرا تهیه کنند ، خمس به آن تعلق نمی گیرد . اما اگر عرف محل این طور نیست و طرف می تواند آنرا یکجا بخرد ، به این جهیزیه خمس تعلق می گیرد .
اگر مقداری از شیشه ی عطر باقی بماند و ما شیشه عطر دیگری بخریم آیا به عطر باقی مانده خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر شما مواد مصرفی که در طول سال دارید جایگزین کردید یعنی موادی که داشتید مصرف کردید و دوباره آنرا خریدید ، شما باید خمس آنرا بدهید . شیشه عطری که مقداری از آن استفاده شده و بخشی از آن باقی مانده است خمس ندارد . زیرا بخشی که مانده است ارزش مبادله ندارد . حالا اگر شما پنج عدد خمیر دندان خریده اید و سه تای آن باقی مانده است باید خمس باقی مانده را بدهید .
من چندقالی بافته ام ولی مالی از خودم ندارم . آیا من باید برای خودم بصورت جداگانه خمس بپردازم ؟
پاسخ – اگر زندگی شما با شوهرتان با هم است و در یک روز با هم محاسبه ی مال تان را انجام داده اید، سال مالی جداگانه لازم نیست . اگر شما در روز معینی مجموعه ی درآمدها و هزینه ها را محاسبه کرده اید، این کفایت می کند ولی اگر هر کدام از شما درآمد و هزینه های جداگانه دارید ،باید حساب خمسی جداگانه داشته باشید .
خمس بر من واجب شده است ولی نمی توانم آنرا بپردازم . تکلیف چیست ؟
پاسخ – اگر بر شما خمس واجب شده است و الان نمی توانید آنرا بپردازید، شما باید به دفتر مرجع تقلیدتان مراجعه کنید و آنها مبلغ خمس را به شما قرض می دهند و طبق مهلتی که به شما می دهند باید آنرا بپردازید .
اگر مبلغی پول را کنار بگذاریم و خمس آنرا بپردازیم بعد آن پول را به کسی قرض بدهیم یا مبلغی روی آن بگذاریم و به فرد بدهیم. آیا باز باید خمس آن مبلغ را بدهیم ؟
پاسخ – پولی که شما خمس آنرا پرداخته اید و قرض می دهید ، خمس ندارد و پولی را که طرف بر می گرداند خمس ندارد .اگر شما پولی روی آن پول می گذارید و به طرف قرض می دهید ، این مبلغ اضافی اگر از درآمد بین سال باشد سر سال خمسی ، خمس دارد . اگر طرف خودش روی پولی که شما دادید مبلغی اضافه تر گذاشت ، به آن مبلغ اضافه ،خمس تعلق نمی گیرد زیرا طرف خودش این مبلغ اضافی را داده است .
ما یک خانه داریم که در آن نشسته ایم و دو واحد آپارتمان داریم که همسرم یکی از آن آپارتمان ها را به من داده است . آیا به این آپارتمان ها خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر این واحدهای مسکونی اضافه بر نیاز است و از درآمد بین سال تهیه شده است یا پولی بوده که به آن خمس تعلق می گرفته ، شما باید خمس آنرا بدهید . اگر بدهی هم دارد باید از آن کسر بشود یا اگر ارث بوده است یا اصل ساختمان برای ورثه بوده و بعد مقداری از درآمد سال خرج ساختمان کرده اید ، این مقداری که خرج آن ساختمان شده است خمس دارد .
مرجع تقلید ما مرده است و ما الان مرجع دیگری را انتخاب کرده ایم . آیا ما می توانیم خمس خود را بر اساس فتوای مرجع فوت شده حساب کنیم ؟
پاسخ – اگر شما بقای بر تقلید میت هستید می توانید محاسبه را طبق مرجع فوت شده بکنید ولی مبلغ خمس را باید به مرجع جدید بپردازید
من مقداری پول داشتم که به برادرم داده ام و ایشان کم کم به من پس داده است . آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگراین پولی که شما به برادرتان داده اید از درآمد سال بوده است و اگر در دست خودتان هم بود سر سال خمس به آن تعلق می گرفت ، الان هم به این پول خمس تعلق می گیرد . اگر به پولی خمس تعلق نمی گیرد و شما آنرا به کسی قرض بدهید ، به این پول خمس تعلق نمی گیرد .
اگر من بخواهم مبلغی را برای جهیزیه در حساب بانکی دخترم بگذارم ، آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر شما مبلغی را به دخترتان ببخشید یا آنرا به حساب بانکی او بریزید که حق برداشت داشته باشد و این مبلغ در دست او باشد یعنی قبض صورت بگیرد ، این کار اشکالی ندارد و خمس این پول بر شما واجب نیست .بعضی از فقها می فرمایند که اگر جهیزیه خریداری نشود خمس بر آن پول واجب است و بعصی می فرمایند : به این پول خمس تعلق نمی گیرد .
ما هر ماه مقداری پول در صندوق خانگی می گذاریم و هر ماه یک نفر وام برنده می شود . آیا به این پول خمس تعلق میگرد ؟
پاسخ – اگر شما پولی را که از درآمد بین سال جمع کرده اید که به آن خمس تعلق می گیرد، در این صندوق بگذارید و الان سر سال خمسی شما فرارسیده باشد، باید خمس آنرا بپردازید.
ترشی که در خانه برای فروش آماده می شود، اگر بیش از یکسال بماند خمس دارد ؟
پاسخ – بله. این خمس دارد. زیرا این اضافه ی بر هزینه ی زندگی است .
اگر ما بدانیم که یکی از اقوام ما خمس نمی دهد و ما میهمان او باشیم تکلیف ما در مورد خودمان و میهمانها چیست؟
پاسخ – شما در مورد میهمان ها تکلیف و وظیفه ای ندارید . اگر شما یقین دارید غذایی که می خورید خمس دارد نباید از آن استفاده بکنید ولی اگر چاره ای ندارید باید خمس آنرا خودتان بپردازید . اگر شما یقین ندارید خودتان هم می توانید خمس نپردازید .اگر شما می دانید که صاحبخانه اهل خمس دادن نیست باید او را امر به معروف با شرایطش بکنید .
من نه سال پول جمع کرده ام که خانه بخرم . وقتی آیت الله لنکرانی زنده بودند ایشان می فرمودند که این پول خمس ندارد. الان تکلیف چیست ؟
پاسخ – وقتی شما از ایشان تقلید می کردید نظر ایشان این بوده است که اگر شما چاره ای جز جمع کردن پول برای خرید خانه ندارید، این پول خمس ندارد .اگر شما آن زمان خانه خریده اید که الان دیگر خمسی وجود ندارد . ولی اگر الان این پول موجود است شما باید از دفتر مرجع تقلید فعلی تان سوال کنید و اگر شما هنوز باقی بر فتوای ایشان هستید، پول شما خمس ندارد ولی باید هر چه زودتر این پول را صرف خانه یا مخارج زندگی بکنید تا خمس به آن تعلق نگیرد .
آیا ما می توانیم خمس را به فقرا بدهیم ؟
پاسخ – شما باید از دفتر مرجع تان اجازه ی بگیرید .
من مقداری طلا دارم و می خواهم آنرا به فقیر بدهم ولی خمس آنرا نداده ام. تکلیف من چیست؟
پاسخ – اگر به این طلا خمس تعلق می گیرد شما باید خمس آنرا بپردازید و اگر آنرا به فقیری بدهید او مالک یک پنجم آن طلا نمی شود و این خمس همچنان بر گردن شما باقی می ماند. اما اگر به آن طلا هنوز خمس تعلق نگرفته است تا سر سال نشده آنرا به فقیر بدهید ولی اگر آن طلا جزو زینت آلات خودتان است و می خواهید آنرا به فقیر بدهید، این خمس ندارد.
آیا برای فرار از خمس می توان اموال را به همسر بخشید ؟
پاسخ – خیر ،فرد می تواند اموال خودش را به همسرش ببخشد ولی این بخشش اثری در نپرداختن خمس ندارد و باید خمس آن اموال را بپردازد.
من پیمانکار هستم و درآمدی کسب می کنم که مربوط به پنج سال دیگر است و تا پنج سال دیگر من پولی دریافت نمی کنم .خمس این مال چطور است ؟
پاسخ – اگر شما پنج سال گذشته کار کرده اید و الان یک جا پول را به شما می دهند و شما باید تا پنج سال آینده آنرا خرج کنید ،به این خمس تعلق می گیرد . اگر شما الان توان پرداخت خمس را ندارید می توانید اجازه بگیرید. اگر شما هنوز کاری انجام نداده اید و به شما مساعده ای داده اند تا شما کاری را انجام بدهید، چون هنوز شما مدیون هستید این پول خمس ندارد.
من و همسرم مرجع تقلید مشترکی نداریم . در مورد خمس هدیه ، ما تفاوت فتوا داریم . اگر برای ما هدیه ای آوردند تکلیف ما چیست ؟
پاسخ – اگر هدیه را برای آقا آورده اند باید به نظر مرجع تقلید آقا عمل بشود واگر هدیه را برای خانم آورده اند، باید به نظر مرجع تقلید خانم عمل بشود .ممکن است که این هدیه را برای خانواده آورده باشند، دراین صورت هر کس باید به وظیفه ی خودش عمل کند یعنی نصف هدیه که برای آقا است، آقا باید به نظر مرجع تقلید خودش عمل کند و نصف دیگر هدیه را که برای خانم است ، خانم باید به نظر مرجع تقلید خودش عمل کند .
ما نمی توانیم خمس بدهیم زیرا درآمدمان خیلی پایین است .تکلیف چیست ؟
پاسخ – اگر چیزی از درآمد سال شما اضافه نمی آید خمس بر شما واجب نیست. تمام افرادی که درآمدی دارند، باید حساب و کتاب داشته باشد حتی ممکن است که شما در سر سال پنج کیلو برنج اضافه آورده باشید. پس اگر حساب و کتاب در زندگی باشد مشخص می شود که خمس در زندگی واجب بوده است یا خیر .ممکن است که یک هزار تومانی در زندگی شما خمس باشد و استفاده از آن شبه ناک می شود و مال مخلوط به حرام می شود.
اگر کسی خانه ی شخصی خودش را (که جزو مونه اش است) بفروشد و سودی هم بکند، آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر این شخص تابحال حساب و کتاب خمسی نداشته است ، اگر الان مراجعه بکند باید این پول را جزو اموالش بگوید که ممکن است به آن خمس تعلق بگیرد یا مصالحه بشود . اما اگر شما حساب خمسی دارید، اگر این خانه از پول ارث تهیه شده است خمس ندارد ولی اگر با پولی خریده است که به آن خمس تعلق می گرفت ، امام خمینی می فرماید که به فروش این خانه خمس تعلق می گیرد مگر اینکه این خانه را با خانه ی دیگری معاوضه بکنند و بسیای از فقها می فرماید که به پول این خانه خمس تعلق نمی گیرد . در سودی که از این خانه بدست می آید اختلاف نظر وجود دارد که بعضی می فرمایند: اگر این سود تا سر سال بماند به آن خمس تعلق می گیرد و بعضی می فرمایند که به این سود خمس تعلق نمی گیرد .
ما به روش دیم گندم می کاریم . وقتی که باران نمی آید آیا به این محصولات زکات تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر گندم بدست بیاید چه باران آمده باشد چه نیامده باشد ، دراین صورت زکات به آنها تعلق می گیرد . اگر باران نیامده است و گندمی هم بدست نیامده است، در این صورت زکات به آن تعلق نمی گیرد . اگر باران کم بارید و شما با آب دستی به آن آب دادید، زکات آن نصف می شود .گندمی که از آب رودخانه یا دیم استفاه می کند زکات آن یک دهم است ولی اگر از آب موتور یا آب دستی استفاده بشود زکات آن یک بیستم است .
من برای عمره ثبت نام کرده ام ،آیا به پول آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر شما از درآمد بین سال برای عمره ثبت نام کرده باشید (در این ثبت نام جدید قرارداد مضاربه ای است) به فتوا اکثر مراجع شما باید سر سال خمس آنرا بپردازید .
من قبری خریده ام و نمی توانم خمس آنرا بپردازم .تکلیف چیست ؟
پاسخ – قبر جزو هزینه ی زندگی نیست، بنابراین اگر کسی از درآمد بین سال آنرا خریداری کرد باید سرسال خمس آنرا بپردازد. شما الان می توانید به مرجع خودتان مراجعه کنید و اجازه ی آنرا بگیرید و بعدا خمس آنرا بپردازید .و اگر ایشان نتوانست خمس آنرا بپردازید ورثه خمس آنرا بپردازد .
اگر صاحبخانه پول رهن خانه را در بانک بگذارد و سود آنرا بگیرد، به آن خمس تعلق می گیرد ؟ ( خمس )
پاسخ – پولی که از مستاجر بابت رهن خانه گرفته شده خمس ندارد ولی سود حاصل از آن ،اگر از درآمد اضافه ی سال بیاید، خمس دارد.
پولی که خانم از آقا می گیرد و آنرا پس انداز می کند، آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر شوهر پول را برای هزینه ی زندگی داده است و مبلغی از آن زیاد آمده است و خانم آنرا پس انداز می کند، به این خمس تعلق می گیرد . اما اگر آقا پول را به خانم بخشیده است یعنی گفته که با این پول هزینه ی زندگی را تامین کن وهر چه زیاد آمد برای خودت باشد ، به فتوای بعضی از فقها بخشش خمس ندارد ولی بعضی از مراجع می فرمایند که تا سر سال خمس ندارد و اگر از سال بگذرد باید خمس آنرا بدهد.
آیا به وام خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – پولی که شما از بانک بعنوان وام می گیرید خمس ندارد. ولی اگر این وام هزینه نشود سرسال به مقدار اقساطی که شما پرداخته اید خمس دارد.
آیا مالیات دادن همان خمس و زکات دادن نیست ؟
پاسخ – دادن مالیات جای خمس و زکات محسوب نمی شود. خمس و زکات یک عمل عبادی است یعنی وقتی خمس یا زکات بر انسان واجب شد انسان آنرا با نیت می پردازد و آنها باید به مصارف مشخص خودش برسد . حاکم شرع می تواند برای مردم مالیات وضع کند. اگر همه خمس و زکات خودشان را بپردازند شاید دیگر نیازی به مالیات نباشد. معمولا مالیات در قبال خدمات پرداخت می شود .نباید فکر کرد که چون ما در کشور اسلامی مالیات می پردازیم،پس نیاید خمس و زکات بپردازیم.
آیا به بورسیه ی دانشجو خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – بله .اگر این پول تا سر سال بماند خمس دارد.
شوهر من به من پول می دهد و آنرا به من می بخشد . آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – بعضی از مراجع می فرمایند که به پول بخشیده شده خمس تعلق نمی گیرد و خمس بر آن واجب نیست و بعضی از مراجع می فرمایند که اگر این پول تا سر سال ماند خمس دارد. اگر پول شما تا سرسال باقی ماند، نظر مرجع خودتان را بپرسید. نظر امام خمینی این بود که هبه خمس ندارد.
آیا می توانبم خمس را به مسجد بپردازیم ؟
پاسخ – خیر . اگر شما می خواهید خمس مال تان را به مسجد بدهید از مرجع تان اجازه بگیرید . شما بدون اجازه نمی توانید این کار را بکنید.
آیا به پاداشی که در آخر خدمت به فرد می دهند، خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – به فتوای بعضی از مراجع به این پولی که در آخر خدمت بعنوان پاداش می دهند خمس تعلق نمی گیرد. یعنی به هبه خمس تعلق نمی گیرد. بعضی از فقها می فرمایند که اگر این پول تا سر سال ماند خمس دارد.
ما پولی از مستاجر گرفته ایم و خرج شده است ،الان که می خواهیم آن پول را جمع کنیم تا به مستاجر بدهیم ،اگر به سال خمسی بر خورد، آیا به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر وقت بدهی شما نرسیده است و شما پول جمع کرده اید که به طرف بدهید و هنوز نداده اید ، در سر سال خمسی به این پول خمس تعلق می گیرد. اگر مبلغ جمع شده را به طرف بدهید و بقیه را بعدا جمع کنید و به طرف بدهید،به این پول خمس تعلق نمی گیرد .
اگر شما پول مستاجر را نداده اید و الان باید پول مستاجر را بدهید تا برود و سال خمسی شما هم فرا رسیده است ، این پول خمس ندارد.
من مقداری پول جمع کرده ام و بخشی از آنراخرج کرده ام و بعد دوباره مقداری جمع کرده ام و بخشی از آنرا خرج کرده ام . آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – وقتی سر سال خمسی برسد چه پولی که مربوط به گذشته باشد و چه مربوط به امسال باشد، باید خمس آنرا پرداخته شود. ممکن است که به مقداری از پول شما خمس تعلق نگیرد ، شما جزئیات را سوال کنید .
ملکی به من به ارث رسیده است و الان این ملک گران شده است آیا به این قیمت اضافه خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – مالی که به ارث می رسد خمس ندارد. اگر شما این ملک را به این نیت نگه داشته اید که گران بشود و بفروشید، به این اضافه قیمت ملک اگر تا سر سال بماند ،خمس تعلق می گیرد .
تکلیف خانم در زندگی که همسرش خمس نمی دهد چیست؟
پاسخ – اگر خانم در خانه ی همسرش است می تواند همسرش را امر به معروف کند تا او خمس اموالش را بپردازد . اموالی که خانم تصرف می کند و می داند که خمس به آن تعلق می گیرد باید خمس آنرا بپردازد و اگر خانم پول ندارد که خمس آنرا بپردازد می تواند با دفتر مرجع تماس بگیرد و اجازه تصرف بگیرد.
من دیه گرفته ام و این پول را در بانک گذاشته ام ، آیا به این پول خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اصل دیه خمس ندارد ولی اگر از آن سودی حاصل بشود و این سود تا سر سال باقی بماند، باید خمس آنرا بپردازید.
اگر کسی چندین سال خمس نداده است و حالا می خواهد خمس بدهد تکلیفش چیست؟
پاسخ – این فرد باید به دفتر مرجعش مراجعه کند و صورت دارایی و بدهی خودش را در چندین سال گذشته به آنها بدهد و آنها تکلیف را مشخص می کنند.
من وامی گرفته ام که هنوز قسط های آن را نداده ام .آیا به این وام خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – اگر هنوز قسطی از این وام را نپرداخته اید خمسی بر گردن شما نیست .
آیا به سود سهام یا اجاره خانه ای که می گیریم خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – بله ،اینها درآمد است و به آن خمس تعلق می گیرد . اگر اینها در زندگی خرج نشود به آنها خمس تعلق می گیرد.
من وانتی دارم که با آن کار می کنم و می خواهم امسال به مکه بروم ،آیا به این وانت خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ – وانت سرمایه کسب است و اکثر مراجع تقلید می فرمایند که خمس دارد. اگر شما تابحال حساب خمسی نداشته اید به دفتر مرجع خودتان مراجعه کنید .
من بدهکار هستم و هر ماه مبلغی پول کنار می گذارم تا بدهی ام را بدهم . آیا به این پول خمس تعلق می گرد ؟
پاسخ – اگر بدهی شما وقتش رسیده است یا وقتی نداشته است و طلبکار طلبش را مطالبه کرده است ، پولی که پس انداز کرده اید خمس ندارد ولی اگر وقت بدهی نرسیده است یا فرد آنرا مطالبه نکرده است یا می خواهید آنرا در آینده بپردازید یا لزومی ندار که آنرا بپردازید باید خمس آنرا بپردازید.
احکام خمس طبق فتاوای مقام معظم رهبری
اینجا کلیک کنید
احکام خمس طبق فتاوای آیت الله مکارم شیرازی
موارد هفتگانه خمس
مسأله 1474ـ خمس در هفت چیز واجب است:
1ـ منافع کسب و کار 2ـ معدن 3ـ گنج 4ـ مال حلال مخلوط به حرام 5ـ جواهراتى که با غوّاصى از دریا به دست مى آید. 6ـ غنیمت جنگى 7ـ زمینى که کافر ذمّى از مسلمان مى خرد (بنابر احتیاط واجب).
احکام و موارد هفتگانه خمس
1ـ منافع کسب و کار
مسأله 1475ـ هرگاه انسان از طریق زراعت یا صنعت یا تجارت یا از طریق کارگرى و کارمندى در مؤسّسات مختلف درآمدى به دست آورد، چنانچه از مخارج سال او و همسر و فرزندان و سایر کسانى که نفقه آنها را مى دهد زیاد آید، باید خمس (پنج یک) آن را به شرحى که بعداً گفته مى شود بپردازد.
مسأله 1476ـ هیچ گونه تفاوتى میان کسب ها و درآمدهاى کسب نیست، ولى اگر انسان چیزى را به عنوان وام از دیگرى بگیرد خمس ندارد، همچنین اموالى که به عنوان ارث به او مى رسد مشمول خمس نیست، مگر این که بداند شخص میّت خمس آن را نداده است و یا این که به خاطر سایر اموالش بدهکار خمس است.
مسأله 1477ـ اگر کسى چیزى را به او ببخشد و از مخارج سالش زیاد آید احتیاط واجب آن است که خمس آن را بپردازد، همچنین اگر از کسى ارثى به او رسد که خویشاوندى دورى با او دارد و اطّلاعى از چنین خویشاوندى و انتظارى درباره چنین ارثى نداشته، در اینجا نیز احتیاط واجب آن است که خمس آن را بپردازد.
مسأله 1478ـ هرگاه ملکى را برافراد معیّنى، مثلاً اولاد خود وقف نماید، چنانچه آن ملک درآمدى داشته باشد و از مخارج سال آنها زیاد بیاید باید خمس آن را بدهند.
مسأله 1479ـ چیزى را که افراد مستحق از باب خمس یا زکات مى گیرند خمس ندارد، هر چند از مخارج سالشان به عللى زیاد بیاید،ولى اگر از مالى که از این طریق به او رسیده منفعتى ببرد، مثلاً از درختى که از باب خمس به او داده شده میوه اى به دست آورد باید خمس آن مقدارى که از مخارج سالش زیاد آمده بپردازد.
مسأله 1480ـ اگر با عین پولى که خمس آن را نداده اند جنسى بخرد، معامله نسبت به مقدار خمس باطل است، مگر این که حاکم شرع آن را اجازه دهد، در این صورت باید پنج یک جنسى را که خریده به حاکم شرع دهد.
مسأله 1481ـ اگر جنسى را به ذمّه بخرد ولى بعد از معامله قیمت آن را از پولى که خمس آن را نداده بپردازد معامله او صحیح و تصرّفاتش در آن جنس جایزاست، ولى چون از پولى که خمس در آن است به فروشنده داده به مقدار خمس آن پول به او مدیون است و در صورتى که آن مقدار در دست فروشنده موجود باشد حاکم شرع همان را مى گیرد و اگر از بین برود عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه مى کند.
مسأله 1482ـ هرگاه کسى مالى را که خمسش را نداده اند خریدارى کند، معامله او نسبت به خمس باطل است، مگر آن که حاکم شرع اجازه دهد که در این صورت خمس پول معامله را باید به او داد و اگر به فروشنده داده باشد باید از او بگیرد و به حاکم شرع دهد.
مسأله 1483ـ اگر چیزى را که خمس آن را نداده به دیگرى ببخشد مقدار خمس آن ملک او نمى شود.
مسأله 1484ـ هرگاه مالى به دست انسان از شخص کافر، یا کسى که عقیده به خمس ندارد از طریق تجارت یا غیر آن بیاید، دادن خمس آن واجب نیست، امّا اگر عقیده به خمس دارد ولى خمس آن را نداده، دادن خمس آن واجب است.
مسأله 1485ـ اگر اجمالاً مى دانیم کسى عقیده به خمس دارد و خمس نمى دهد ولى نمى دانیم خصوص مالى را که به ما داده خمس به آن تعلّق گرفته یا نه، مثل این که احتمالاً اموالى از طریق ارث به او رسیده، یا وام گرفته و احتمال مى دهیم این مال از آنها باشد، تصرّف در چنین مالى اشکال ندارد و خمس آن لازم نیست، همچنین قبول دعوت این گونه اشخاص و یا نماز خواندن در خانه آنها جایز است، مگر این که بدانیم غذایى را که تهیّه کرده و یا خانه او از پولهایى است که خمس آن را نداده.
مسأله 1486ـ آغاز سال براى حساب خمس هر کسى اوّلین درآمد اوست، یعنى اگر کسى شروع به تجارت و کسب و صنعت و زراعت و غیر اینها کند، اوّلین زمانى که درآمد براى او حاصل مى شود اوّل سال خمس اوست و نمى توان با قصد و نیّت آن را جلو یا عقب انداخت و اگر بخواهد اوّل سال را جلو بیندازد راهش این است که حساب سال خود را زودتر از موعد معیّن برسد و خمس خود را بپردازد، همان وقت اوّل سال او خواهد شد.
مسأله 1487ـ انسان مى تواند در وسط سال هر وقت منفعتى به دستش آمد خمس آن را بدهد، ولى مى تواند آن را تا آخر سال تأخیر بیندازد تا مخارج احتمالى اش را از آن بردارد.
مسأله 1488ـ براى دادن خمس مى توان معیار را سال شمسى یا قمرى قرار داد.
مسأله 1489ـ کسى که درآمد اضافى ندارد نیاز به قرار دادن سال خمسى ندارد.
مسأله 1490ـ کسى که سال خمس دارد اگر در وسط سال بمیرد باید مخارج او را تا موقع مرگش از منافع او کم کنند و خمس باقیمانده را بدهند.
مسأله 1491ـ اگر قیمت جنسى که براى تجارت خریده بالا رود و روى ملاحظات تجارتى و کسبوکار آن را نفروشد و در بین سال قیمتش پایین آید، خمس مقدارى که بالا رفته بر او واجب نیست، ولى اگر قیمت آن تا آخر سال همچنان بالا باشد باید سر سال خمس آن را بدهد، هر چند قیمت آن بعد از گذشتن سال پایین آید، این در صورتى است که آخر سال وقت فروش آن باشد و به میل خود آن را نگه دارد.
مسأله 1492ـ هرگاه غیر مال التّجاره مالى دارد که خمس آن را داده یا اصلاً خمس ندارد (مانند ارث) چنانچه قیمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد باید خمس اضافه قیمت را بدهد، همچنین اگر گوسفندى را که خمسش داده چاق شود باید خمس آنچه زیاد شده بعد از فروش بدهد.
مسأله 1493ـ اگر باغى احداث کند براى آن که بعد از بالا رفتن قیمتش بفروشد چنانچه وقت فروش آن رسیده باشد باید خمس آن را بدهد، ولى اگر قصدش این باشد که از میوه آن استفاده کند باید خمس میوه ها را بدهد و خمس خود باغ را هنگام فروش مى دهد.
مسأله 1494ـ درختانى را که براى استفاده از چوبشان پرورش مى دهند وقتى موقع فروش چوب آنها رسید باید خمس آن را بدهند، هر چند نخواهند آنها را بفروشند، ولى اگر موقع فروش آنها نرسیده خمس ندارد هر چند سالها بگذرد.
مسأله 1495ـ کسى که داراى چند رشته کسب و کار است، مثلاً هم زراعت دارد و هم صنعت و هم درآمد کارگرى، باید منافع همه را در آخر سال یکجا حساب کند، چنانچه چیزى زاید بر مخارج داشت خمس آن را بدهد.
مسأله 1496ـ مخارجى را که براى به دست آوردن فایده مى کند، مانند خرج باربرى و دلالى و غیر آن جزء مخارج کسب حساب مى شود.
مسأله 1497ـ هزینه زندگى خمس ندارد، یعنى آنچه را انسان از درآمدش در بین سال مصرف خوراک و پوشاک و مسکن و اثاث خانه و ازدواج و جهیزیه دختر و زیارت واجب یا مستحب و بذل و بخشش و میهمانى و مانند آن مى کند، چنانچه در آن زیاده روى نکرده باشد خمس ندارد و تنها آنچه در آخر سال اضافه مى ماند خمس دارد; ولى هرگاه چیزى جزء مؤونه سال گردد، مانند خانه و فرش و وسایل دیگر، اگر بعداً آن را بفروشند به قیمت آن خمس تعلّق نمى گیرد مخصوصاً اگر بخواهند آن را تبدیل به مثل کنند.
مسأله 1498ـ اموالى را که انسان به مصرف نذر و کفّاره و مانند آن مى رساند جزء مخارج سالیانه اوست، همچنین اموالى را که به دیگران مى بخشد یا جایزه مى دهد اگر از شأن او زیاد نباشد جزء مخارج سالانه حساب مى شود.
مسأله 1499ـ کسى که نیاز به خانه ملکى دارد آنچه را صرف خرید خانه مى کند خمس ندارد، ولى اگر درآمد سالش براى خرید خانه کفایت نکند و مجبور باشد چند سال پس انداز کند تا قادر به تهیّه خانه شود پولهایى که سال بر آنها گذشته خمس دارد، امّا اگر فى المثل زمین خانه را در اثناء سال اوّل بخرد و مصالح ساختمانى را در اثناء سال بعد و اجرت بنا را در سال سوم بدهد هیچ کدام خمس ندارد.
مسأله 1500ـ در میان بسیارى از خانواده ها معمول است که جهیزیه دختران را تدریجاً تهیّه مى کنند، چنانچه سال بر آن جهیزیه بگذرد خمس آن واجب است ولى در مناطقى که اگر جهیزیه را قبلاً تهیّه نکنند عیب است و یا این که تهیّه آن جز به صورت تدریجى مشکل است، خمس ندارد.
مسأله 1501ـ کسانى که قبر یا کفن از قبل براى خود تهیّه مى کنند چنانچه سال بر آن بگذرد خمس دارد.
مسأله 1502ـ هر مالى را که یک بار خمس آن را بدهند دیگر خمس به آن تعلق نمى گیرد، مگر این که نمو کند یا قیمت آن اضافه شود.
مسأله 1503ـ همان گونه که اشاره شد هزینه سفر حج یا زیارتهاى مستحبّى اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد و اگر ناچار باشد از چند سال قبل اسم نویسى کند و هزینه را بدهد، جزء مخارج همان سالش محسوب مى شود و خمس ندارد، نه در آن سال و نه در سالهاى بعد.
مسأله 1504ـ کسى که درآمدى از کسب و کار به دست آورده اگر مال دیگرى هم دارد که خمس آن واجب نیست یا خمس آن را داده، مى تواند آن دو را از هم جدا کند و مخارج سال خود را فقط از فایده کسب آن سال بردارد، امّا اگر مخارج خود را از پولى که خمس ندارد یا خمسش را قبلاً داده است بردارد، نمى تواند این مخارج را از درآمد آن سال کم کند.
مسأله 1505ـ اگر از درآمد کسب و کار آذوقه اى براى مصرف سالش خریده، چنانچه چیزى در آخرسال از آن زیاد بماند باید خمس آن را بدهد احتیاط این است که حتّى اشیاء کم اهمّیّت را مانند مختصر مواد غذایى اضافى و امثال آن را هرچه هست حساب کند و باید توجّه داشت که اگر مى خواهد قیمت آنها را بدهد باید قیمت همان آخر سال را در نظر بگیرد خواه کمتر از خرید باشد یا بیشتر.
مسأله 1506ـ اگر در اثناء سال وسایل مورد نیاز خود را بخرد خمس ندارد و اگر بعداً از آن وسائل بى نیاز شود خمس دادن آن لازم نیست، همچنین زیور آلات زنانه اگر بعد از گذشتن سنّ و سالى از زن، مورد نیازش نباشد خمس به آن تعلق نمى گیرد، ولى احتیاط مستحب آن است که خمس این وسایل یا زیورآلات را بدهد.
مسأله 1507ـ کتابهایى را که طلاّب علوم دینى یا غیر آنها از درآمد کسب و کار مى خرند چنانچه مورد نیازشان باشد خمس ندارد، ولى اگر فعلاً نیازى به آن ندارند و مقصودشان استفاده در آینده است خمس به آن تعلّق مى گیرد (اگر در تمام طول سال نیز از آن استفاده نکند، ولى وجود آن کتاب براى مواقع ضرورى در کتابخانه لازم است، نیاز محسوب مى شود) همچنین وسایلى مانند اسباب آتش نشانى در جاهایى که بیم آتش سوزى است یا داروهاى ضرورى و کمکهاى اوّلیّه در خانه جزء هزینه هاى زندگى محسوب مى شود و خمس ندارد هر چند اتّفاقاً در تمام سال از آنها استفاده نشود.
مسأله 1508ـ اگر در یک سال منفعتى نبرد، بنا بر احتیاط نمى تواند مخارج آن سال را از منافع سال بعد کم کند.
مسأله 1509ـ هرگاه در ابتداى سال منافعى نداشته باشد و از سرمایه خرج کند، امّا پیش از تمام شدن سال منفعتى ببرد، در این صورت مى تواند آنچه را از سرمایه برداشته از منافع کم کند.
مسأله 1510ـ سرمایه اى که مورد نیاز است و با کمتر از آن زندگى او در حدّ آبرو و شؤونش اداره نمى شود خمس ندارد، یعنى مى تواند از درآمد همان سال و سالهاى بعد بردارد و جزء سرمایه کند، ولى اگر با پرداختن خمس آن، لطمه اى به کار او نمى خورد، باید خمس آن را بدهد، خواه این سرمایه سرمایه تجارت باشد یا زمین و آب و ملک براى زراعت، یا ابزار کار.
مسأله 1511ـ اگر چیزى ازسرمایه به خاطر کسب و کار از بین برود بطورى که جزء ضرر معامله حساب شود، مى تواند مقدار آن را از منافع بردارد، ولى اگر به واسطه حوادث دیگرى از بین برود (مانند سرقت وامثال آن) نمى تواند آن را از منافع کم کند، مگر این که با سرمایه باقیمانده نتواند کسبى که سزاوار شأن اوست انجام دهد.
مسأله 1512ـ هرگاه غیر از سرمایه چیز دیگرى از اموال او به خاطر شکستن و سوختن و سرقت و غیر آن از بین برود اگر در همان سال به آن احتیاج دارد مى تواند آن را از منافع همان سال تهیّه کند.
مسأله 1513ـ هرگاه در ابتداى سال براى مخارج خود قرض کند و قبل از تمام شدن سال منفعتى ببرد مى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت کسر نماید و اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض نماید مى تواند قرض خود را از منافع سالهاى بعد ادا کند.
مسأله 1514ـ قرضهایى که بر ذمّه انسان آمده خواه براى هزینه زندگى باشد یا خسارت و غرامت و یا غیر اینها، مى تواند از درآمد سال آنها را ادا کند، ولى قرضهایى را که به اقساط مى پردازد فقط قسطهایى را که در آن سال باید بپردازد جزء مخارج آن سال محسوب مى شود.
مسأله 1515ـ اگر براى زیاد کردن مال یا خریدن ملکى که به آن احتیاج ندارد قرض کند نمى تواند آن قرض را از منافع سال کم کند، ولى اگر مالى را که قرض کرده یا چیزى را که از قرض خریده به علّتى از بین برود و ناچار شود قرض خود را بدهد مى تواند از منافع و درآمدهاى آن سال، قرض خود را ادا کند.
مسأله 1516ـ انسان تا خمس مال را ندهد نمى تواند در آن تصرّف کند و نیّت دادن خمس به تنهایى کافى نیست، همچنین نمى تواند خمس را به ذمّه بگیرد و در مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند کار حرامى کرده و اگر آن مال تلف شود باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1517ـ کسى که بدهکار خمس است اگر با حاکم شرع (با در نظر گرفتن مصلحت مستحقّین) مصالحه و دستگردان کند مى تواند در تمام مال تصرّف نماید و اگر بعد از آن منافعى از آن مال به دست آید مال خود اوست.
مسأله 1518ـ کسى که با دیگرى شریک است و مى داند شریکش خمس درآمد خود را نمى دهد، ادامه شرکت براى او جایز نیست و تصرّف در مال شرکت بعد از تعلّق خمس براى هر دو حرام است.
مسأله 1519ـ انسان نمى تواند در مالى که یقین دارد خمسش را نداده اند تصرّف کند، ولى در مال کسى که شک دارد خمس آن داده شده یا نه، تصرّف جایز است و قبول بخشش و معامله یا شرکت در میهمانى چنین کسى اشکال ندارد و تفحّص و جستجو لازم نیست.
مسأله 1520ـ کسى که از اوّل تکلیف، خمس نداده و درآمدهایى پیدا کرده و وسایلى براى زندگى خود خریده است و الآن متوجّه وظیفه خمس شده و مى خواهد تکلیف خود را درباره آن ادا کند و زندگى خود را پاک نماید اگر از منافع کسب، چیزى را که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته باید خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چیزهاى دیگرى که به آنها نیاز دارد مطابق شأن خود خریده، پس اگر بداند در بین سالى که در آن سال فایده برده آنها را خریده است لازم نیست خمس آن را بدهد و اگر نداند که در بین سال یا بعد از تمام شدن سال بوده بنابر احتیاط واجب باید با حاکم شرع یا نماینده او مصالحه کند، یعنى تمام اموال مشکوک خود را حساب کرده و حاکم شرع بدهى او را از جهت خمس به مقدارى تخمین مى زند و با او مصالحه مى کند و با پرداخت آن تمام اموالش پاک مى شود.
مسأله 1521ـ هرگاه بچّه صغیر درآمدى داشته باشد و از هزینه سال او اضافه بماند بنابر احتیاط واجب باید بعد از آن که بالغ شد خمس آن را بدهد.
مسأله 1522ـ لباسهاى متعدّد و همچنین انگشتر و زیور آلات و وسایل مختلف زندگى، اگر همه آنها مورد نیاز و در حدّ شأن او باشد و از درآمد همان سال تهیّه شده باشد خمس ندارد، ولى اگر زاید بر نیاز و شأن باشد، مقدار زیادى، خمس دارد.
مسأله 1523ـ پولى را که خرج خریدن وسایل حرام مى کند (مانند انگشتر طلا براى مرد و وسایل لهو و لعب) خمس دارد.
مسأله 1524ـ حقوق بازنشستگى و یا مبلغى که به عنوان بازخرید کار داده مى شود جزء درآمد همان سال محسوب مى گردد و اگر چیزى تا آخر سال از آن باقى نماند خمس ندارد، امّا اگر اضافه بماند خمس دارد.
مسأله 1525ـ جوایزى که به پس اندازها تعلّق مى گیرد اگر قراردادى میان پس انداز کننده و پس انداز گیرنده نباشد حلال است و بنابر احتیاط واجب با گذشتن سال خمس آن واجب مى شود، این در صورتى است که پس انداز کننده خود را طلبکار جایزه نداند، بلکه پس انداز گیرنده شخصاً براى تشویق پس انداز کنندگان جوایزى مى دهد.
2ـ معدن
مسأله 1526ـ واجب است خمس چیزى را که از معادن طلا، نقره، سرب، آهن، مس، زغال سنگ، نفت، گوگرد، فیروزه، نمک و معدنهاى دیگر و انواع فلزات به دست مى آورند بدهند و احتیاط واجب آن است که نصاب معیّنى در آن نیست،یعنى آنچه را از معدن استخراج مى کنند کم باشدیا زیاد خمس دارد.
مسأله 1527ـ گچ و آهک و گل سرخ و مانند آن اگر به آنها معدن گفته شود باید خمس آن را بدهد، همچنین انواع سنگها.
مسأله 1528ـ معدن، خواه روى زمین باشد یا زیر زمین، در زمین ملکى باشد یا در جایى که مالک ندارد، استخراج کننده آن مسلمان باشد یا غیر مسلمان، بالغ باشد یا غیر بالغ، در تمام این صورتها باید خمس آن پرداخته شود و در صورتى که کودک باشد، ولىّ او مى پردازد.
مسأله 1529ـ مخارج و هزینه استخراج معدن و تصفیه آن (در صورتى که احتیاج به تصفیه دارد) و همچنین اجاره اى را که جهت معدن مى پردازد از آن کم مى شود و باقیمانده خمس دارد، ولى مخارج سال از درآمد معدن کسر نمى شود.
مسأله 1530ـ اگر چند نفر چیزى را از معدن استخراج کنند باید بعد از کم کردن مخارج، خمس آن را بدهند، خواه کم باشد یا زیاد (بنابر احتیاط واجب).
مسأله 1531ـ اگر معدنى را که در ملک دیگرى است استخراج کند، آنچه از آن به دست مى آید مال صاحب آن زمین است و چون صاحب ملک براى بیرون آوردن آن خرجى نکرده، باید خمس تمام آنچه از معدن استخراج شده بدهد، ولى اگر این کار به دستور او انجام گرفته هزینه آن بر عهده اوست و از درآمد معدن کم مى شود.
مسأله 1532ـ هرگاه معدن از معادن عظیمه و در اراضى مباح یا ملکى باشد، حاکم شرع (مجتهد عادل) حق دارد بر اخراج و صرف آن در مصارف مسلمین نظارت کند در این صورت استخراج کنندگان باید نظر حاکم شرع را رعایت کنند.
مسأله 1533ـ اگر حکومت اسلامى معدنى را استخراج کند خمس به آن تعلّق نمى گیرد.
3ـ گنج
مسأله 1534ـ «گنج» مالى است که در زیر زمین، یا کوه، یا دیوار، یا درون درخت پنهان کرده باشند و در عرف به آن گنج گویند.
مسأله 1535ـ اگر انسان در زمینى که ملک کسى نیست گنجى پیدا کند و مالک آن گنج به هیچ وجه شناخته نیست مال خود اوست و باید خمس آن را بدهد و نیز اگر در زمینى که از دیگرى خریده گنجى پیدا کند و بداند مال کسانى که قبلاً مالک آن زمین بوده اند نیست، مال خود او مى شود و باید خمس آن را بدهد، ولى اگر احتمال مى دهد که مال یکى از آنان است، بنابر احتیاط واجب باید به مالک قبلى اطّلاع دهد چنانچه معلوم شود مال او نیست به کسى که پیش از او، مالک آن زمین بوده اطّلاع مى دهد و به همین ترتیب به تمام کسانى که پیش از او مالک زمین بوده اند و آنها را مى شناسد خبر مى دهد، اگر معلوم شود مال هیچ یک از آنان نیست مال خود او مى شود و باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1536ـ گنج داراى نصاب است و نصاب آن صد و پنج مثقال نقره یا پانزده مثقال طلا است، یعنى اگر قیمت چیزى را که از گنج به دست آمده به این مقدار برسد خمس آن واجب است، امّا اگر کمتر از آن باشد خمس آن واجب نیست و اگر قیمت آن به پانزده مثقال طلا نرسد ولى به صدو پنج مثقال نقره برسد باز خمس آن واجب است و همچنین عکس آن.
مسأله 1537ـ اگر در ظرفهاى متعدّدى که در یک جا دفن شده مالى پیدا کند که قیمت آن روى هم رفته به حدّ نصاب برسد، باید خمس آن را داد، ولى اگر گنجهاى متعدّدى در جاهاى مختلف پیدا کند هر کدام از آنها که قیمتش به حدّ نصاب برسد خمس دارد و لازم نیست آنها را روى هم حساب کند.
مسأله 1538ـ هرگاه براى استخراج گنج، مخارجى کرده، مقدار آن را کم مى کند و خمس بقیّه را مى دهد.
مسأله 1539ـ اگر دو یا چند نفر گنجى پیدا کنند همه در آن شریکند و طبق قراردادى که دارند عمل مى کنند و سهم هر یک به حدّ نصاب برسد خمس دارد.
مسأله 1540ـ هرگاه کسى حیوانى را بخرد و در شکم آن مالى پیدا شود، چنانچه احتمال دهد مال فروشنده است بنابر احتیاط واجب باید به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نیست باید به ترتیب از صاحبان قبلى سؤال کند، چنانچه معلوم شود مال هیچ یک از آنان نیست مال خود او مى شود و احتیاط مستحب آن است که خمس آن را شبیه خمس معدن بدهد خواه به اندازه نصاب باشد یا نه.
مسأله 1541ـ هرگاه کسى ماهى خریدارى کند و گوهرى در دل آن بیابد مال خود اوست، نه مال صیّادى که قبلاً آن را صید کرده و به دیگرى فروخته و نه مال فروشندگان قبل از او و احتیاط مستحب آن است که خمس آن را بدهد.
4ـ مال حلال مخلوط به حرام
مسأله 1542ـ هرگاه مال حلال با حرام مخلوط شود بطورى که انسان نتواند آنها را از هم تشخیص دهد و مقدار مال حرام و همچنین صاحب آن، هیچ کدام معلوم نباشد، باید خمس تمام آن مال را بدهد و بقیّه براى او حلال است.
مسأله 1543ـ هرگاه مال حلال با حرام مخلوط گردد اگر مقدار آن را بداند (مثلاً بداند یک سوم آن حرام است) ولى صاحب آن را نشناسد باید آن مقدار را بنابر احتیاط واجب به مصرفى برساند که هم مصرف خمس باشد و هم صدقه (مانند سادات فقیر)
مسأله 1544ـ هرگاه مال حلال با حرام مخلوط شود و مقدار حرام را نداند، ولى صاحبش را بشناسد، باید یکدیگر را راضى کنند و چنانچه صاحب مال راضى نشود در صورتى که بداند مقدار معیّنى قطعا مال اوست (مثلاً یک چهارم مال) و در بیشتر از آن شک داشته باشد باید مقدارى را که یقین دارد به او بدهد و مقدار بیشتر را که احتمال مى دهد مال اوست با او نصف کند.
مسأله 1545ـ هرگاه خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد و بعد بفهمد مقدار حرام بیشتر از خمس بوده، بنابر احتیاط واجب باید مقدارى را که مى داند از خمس بیشتر بوده به مصرفى برساند که هم مصرف خمس باشد و هم صدقه.
مسأله 1546ـ هرگاه خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد، بعد صاحبش پیدا شود، بنابراحتیاط واجب باید عوض آن را به او بدهد، همچنین اگر مالى که صاحبش را نمى شناسد به نیّت صدقه از جانب صاحبش بدهد و بعد صاحبش پیدا شود و راضى نشود.
مسأله 1547ـ هرگاه انسان بداند مال او با اموال دیگران مخلوط شده و مقدار آن معلوم باشد و بداند که مالک آن از چند نفر معیّن بیرون نیست، ولى نتواند مالک را بطور معیّن تشخیص دهد، باید در بین همه آنها بطور مساوى تقسیم کند.
5ـ جواهراتى که با غوّاصى به دست مى آید
مسأله 1548ـ هرگاه انسان به واسطه فرو رفتن در دریا جواهراتى مانند لؤلؤ و مرجان و مانند آن از دریا بیرون آورد باید خمس آن را بدهد، به شرط آن که قیمت آن بعد از کم کردن مخارج بیرون آوردن کمتر از یک مثقال شرعى طلاى سکه دار نباشد (مثقال شرعى 18 نخود است) خواه آن جواهرات معدنى باشد یا روییدنى و خواه در یک مرتبه از دریا بیرون آورد یا در چند دفعه پشت سر هم و با فاصله که عرفاً یک مرتبه حساب شود، از یک جنس باشد یا از چند جنس.
مسأله 1549ـ هرگاه چند نفر جواهراتى را از دریا بیرون آورند بنابر احتیاط لازم نیست سهم هر کدام به اندازه نصاب برسد، بلکه اگر مجموعاً به اندازه نصاب باشد باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1550ـ هرگاه بدون فرو رفتن در دریا جواهرات را با اسبابى بیرون آورند و یا از روى آب دریا و یا از کنار دریا بگیرند، چنانچه قیمت آن بعد از کم کردن مخارج به حدّ نصاب برسد احتیاط واجب آن است خمس آن را بدهند.
مسأله 1551ـ ماهى و حیوانات دیگرى را که از دریا مى گیرند خمس ندارد، ولى جزء درآمد کسب حساب مى شود که اگر در آخر سال چیزى از آن یا قیمت آن اضافه بماند خمس دارد.
مسأله 1552ـ لازم نیست انسان به قصد صید جواهرات در دریا فرو برود بلکه اگر به قصد دیگرى برود و جواهراتى به دستش آید باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1553ـ هرگاه انسان در دریا فرو رود و حیوانى را بیرون آورد که در شکم آن جواهرى باشد که قیمتش بعد از کم کردن مخارج به حدّ نصاب برسد، چنانچه آن حیوان مانند صدف باشد که نوعاً در شکمش جواهر است باید خمس آن را بدهد و اگر اتّفاقاً آن جواهر را بلعیده باشد باز احتیاط واجب پرداختن خمس آن است.
مسأله 1554ـ جواهراتى که از رودخانه هاى بزرگى که محل پرورش جواهر و صید صدف است بیرون مى آورند نیز خمس دارد.
مسأله 1555ـ عنبر مادّه خوش بویى که از دریا مى گیرند، هرگاه به وسیله غوّاصى بیرون آورند خمس دارد و اگر از روى آب، یا کنار دریا به دست آورند باز هم بنابر احتیاط واجب باید خمسش را بدهند.
مسأله 1556ـ کسانى که کارشان غوّاصى یا بیرون آوردن معادن است هرگاه خمس آنها را بدهند و در آخر سال چیزى از مخارج سالشان زیاد بیاید لازم نیست دوباره خمس بدهند.
6ـ غنائم جنگى
مسأله 1557ـ هرگاه مسلمانان به دستور امام معصوم با کفّار جنگ کنند و چیزهایى در جنگ به دست آورند باید خمس آن را بدهند، امّا مخارجى را که براى حفظ غنیمت و حمل و نقل آن کرده اند از آن کم مى شود.
مسأله 1558ـ هرگاه مسلمانان به اذن نایب خاص، یا نائب عامّ امام(علیه السلام) اقدام به جنگ بر ضدّ کفّار کنند و غنائمى به دست آورند احتیاط واجب آن است که خمس آن را بپردازند.
مسأله 1559ـ سلاحهاى بزرگى که در جنگهاى امروز در غنائم به دست مى آید و مصرف شخصى ندارد، مانند تانکها و توپها، حاکم شرع و ولىّ امر مسلمین مى تواند آن را منحصراً در اختیار ارتش اسلام قرار دهد.
مسأله 1560ـ مسلمانان حق دارند اموال کفّارى را که با آنها در حال جنگ هستند تملّک کنند و باید خمس آن را بدهند.
مسأله 1561ـ غنائم جنگى که خمس آن را باید داد منحصر به غنائم منقول است که با دادن خمس ملک جنگجویان است، امّا زمینهایى که از کفّار با جنگ به دست مى آید خمس ندارد و ملک همه مسلمین است.
مسأله 1562ـ هرگاه گروهى از مسلمانان بر ضدّ گروه دیگرى تجاوز کنند باید جلو متجاوز را گرفت تا به حکم خدا گردن نهد و اگر مسلمانان در این میان غنائمى به دست آورند نمى توانند آن را ملک خود سازند، بلکه باید نگهدارى کنند و بموقع به آنها بازگردانند، مگر چیزهایى که اگر در دست آنها باشد منشأ فساد و ادامه تجاوز مى شود که با اجازه حاکم شرع از آن استفاده صحیح مى شود.
7ـ زمینى که کافر ذمّى از مسلمان مى خرد
مسأله 1563ـ هرگاه کافر ذمّى، یعنى کافرى که به صورت یک اقلّیّت سالم در کنار مسلمانان زندگى مى کند و شرائط ذمّه را پذیرفته است، زمینى را از مسلمان بخرد باید یک پنجم عواید را به جاى یک دهم زکات معمولى بپردازد.
مسأله 1564ـ هرگاه کافر ذمّى زمینى را که از مسلمانى خریده به مسلمان دیگرى بفروشد خمس ساقط نمى شود، همچنین اگر بمیرد مسلمانى آن زمین را از او به ارث ببرد احتیاط آن است که خمس آن را بپردازد، اگر کافر ذمّى در موقع خرید زمین شرط کند که خمس آن را ندهد، یا شرط کند که فروشنده خمس آن را بدهد، شرط او باطل است و باید خمس آن را خودش بپردازد، ولى اگر شرط کند فروشنده به جاى او مقدار خمس را بدهد عمل به این شرط لازم است.
مسأله 1565ـ هرگاه مسلمان زمینى را بدون خرید و فروش ملک کافر کند و عوض آن را بگیرد، مثلاً به او صلح نماید، بنابر احتیاط واجب باید کافر ذمّى خمس آن را بدهد.
مصرف خمس
مسأله 1566ـ خمس را باید دو قسمت کرد: یک قسمت آن سهم مبارک امام(علیه السلام)است و نیم دیگر سهم سادات. سهم سادات را باید به سادات فقیر یا یتیم نیازمند، یا ساداتى که در سفر وامانده اند و نیازمند هستند، داد (هرچند در محلّ خود فقیر نباشند) ولى سهم امام(علیه السلام) را در زمان ما باید به مجتهد عادل یا نماینده او داد، تا در مصارفى که مورد رضاى امام(علیه السلام) است از مصالح مسلمین و مخصوصاً اداره حوزه هاى علمیّه و مانند آن مصرف کند.
مسأله 1567ـ صرف کردن قسمتى از سهم مبارک امام(علیه السلام) براى ساختن مساجد یا حسینیه ها یا بیمارستان و درمانگاه و مدارس، تنها در صورتى مجاز است که با اجازه مجتهد عادل و رعایت اولویّت باشد، ولى سهم سادات را جز در مورد ساداتى که گفته شد نمى توان مصرف کرد.
مسأله 1568ـ بدهکار مى تواند اگر مجتهد صلاح ببیند با او یا نماینده او مقدار بدهى خود را دست گردان کند و به ذمّه بگیرد و به اقساط بپردازد.
مسأله 1569ـ سهم سادات را بدون اجازه مجتهد نمى توان به ساداتى که در بالا گفته شد پرداخت (بنابر احتیاط واجب)، و سهم امام(علیه السلام) را نیز اگر بدون اجازه مجتهد بپردازد قبول نیست، مگر این که مجتهد بعداً بپذیرد و اجازه دهد.
مسأله 1570ـ کسى که بدهى زیادى از خمس دارد و قادر به اداى آن نیست اگر مجتهد مصلحت ببیند ممکن است مقدارى از سهم امام(علیه السلام) را به خودش ببخشد.
مسأله 1571ـ اگر کسى بخواهد سهم امام(علیه السلام) را به مجتهدى که از او تقلید نمى کند بدهد در صورتى مجاز است که بداند آن مجتهد و مجتهدى که از او تقلید مى کند سهم امام را یک طور مصرف مى کنند.
مسأله 1572ـ به سیّدى که عادل نیست مى توان خمس داد، ولى احتیاط واجب آن است به کسى بدهند که آشکارا گناه نکند و اگر در سفر مانده است در صورتى مى توان به او خمس داد که سفرش سفر معصیت نباشد، مگر این که توبه کند و باقیمانده سفر را در طریق معصیت انجام ندهد.
مسأله 1573ـ به سیّدى که دوازده امامى نیست نمى توان خمس داد و همچنین به کسى که واجب النّفقه است، مثلاً انسان نمى تواند به زنش که سیّده است خمس خود را بدهد، مگر این که آن زن ناچار باشد مخارج اشخاص دیگرى را که واجب النّفقه مرد نیستند بپردازد.
مسأله 1574ـ سیّد بودن سادات از راههاى زیر ثابت مى شود:
1ـ دو نفر عادل سیّد بودن او را تصدیق کند (یک نفر نیز کافى است).
2ـ در شهر و منطقه خود مشهور باشد که سیّد است، خواه این شهرت سبب یقین شود یا گمان.
مسأله 1575ـ سادات فقیرى که مخارج آنها بر دیگرى واجب است اگر آن شخص نتواند خرج او را بدهد مى توان به او خمس داد، مثلاً زن سیّده اى که شوهرش قادر به اداره زندگى او نیست مى تواند خمس بگیرد.
مسأله 1576ـ بنابر احتیاط واجب سادات نمى توانند بیش از مخارج یک سال خود را از خمس بگیرند.
مسأله 1577ـ بردن خمس از شهرى به شهر دیگر مانعى ندارد، خواه در شهر خودش مستحقّى باشد یا نه، ولى در هر صورت اگر تلف شود احتیاط واجب آن است که از اموال دیگرش بپردازد مخارج حمل و نقل نیز بر عهده اوست، امّا اگر به نماینده حاکم شرع دهد و او از شهرى به شهرى دیگر ببرد و تلف شود چیزى بر او نیست.
مسأله 1578ـ در صورتى که سادات فقیر نیاز به سرمایه اى براى کسب و کار داشته باشند مى توان از باب خمس به آنها داد (البتّه به مقدارى که نیاز زندگى آنها را تأمین کند).
مسأله 1579ـ هرگاه سهم سادات بیش از نیاز سادات باشد باید آن را به مجتهد عادل داد تا در مصارف دیگرى که صلاح مى داند صرف کند و اگر کمتر از نیاز سادات باشد مى توان از سهم امام(علیه السلام) به آنها داد، بنابراین کم و زیاد بودن سهم سادات مشکلى ایجاد نمى کند.
مسأله 1580ـ احتیاط واجب آن است که سهم سادات را از خود آن مال و یا از پول رایج بدهند، نه از جنس دیگر، مگر این که جنس دیگر را به مستحق بفروشد سپس بدهى او را از باب خمس حساب کند.
مسأله 1581ـ کسى که از سیّد نیازمندى طلبکار است مى تواند طلب خود را از باب خمس حساب کند، ولى در مورد سهم امام باید به اجازه حاکم شرع باشد.
مسأله 1582ـ لازم نیست به سیّد گفته شود که این پول خمس است، بلکه مى تواند به عنوان هدیه به او بدهد و نیّت خمس کند، همچنین در مورد سهم امام که به اذن حاکم شرع به اشخاص مستحقّى مى دهد.
مسأله 1583ـ مستحق نمى تواند خمس را بگیرد و به مالک ببخشد، مگر آن مقدار که در خور شأن اوست که اگر خودش مالى داشت به آن شخص ممکن بود ببخشد.
مسأله 1584ـ اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد نمى تواند از منافع آن سال کسر کند، مثلاً اگر دو هزار تومان خمس بدهکار است و از منافع سال بعد بیست هزار تومان بیشتر از مخارجش دارد باید خمس بیست هزار تومان را بدهد و دو هزار تومانى که از باب خمس بدهکار است از بقیّه بپردازد.
مسأله 1585ـ دادن سهم سادات به سادات به خاطر آن است که آنها از گرفتن زکات محرومند بنابراین تبعیضى محسوب نمى شود و محروم بودن آنها از زکات دلایلى دارد که در جاى خود گفته شده.
توضیح المسائل آیت الله مکارم شیرازی
