مطالبی جالب از ماه مبارک رمضان

بسم الله الرحمن الرحیم

شیخ بهایی می فرماید : روزگار جوانی، در حقیقت نسیم رحمتی است که بهره گیری و قدردانی از آن، آثار ارزنده ای دارد. پس بر ماست که پیام رسول اللّه صلی الله علیه و آله را از یاد نبریم که فرمود:

اِنّ لِرَبِّکُمْ فی أیامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ، اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها.

در ایام زندگی تان، نسیم های رحمتی می وزد، مراقب باشید، خود را در معرض آن قرار دهید.

اساسا در جوانی دری به سوی صاحبان آنان گشوده می شود که چند صباحی بیش بر روی پاشنه نمی چرخد؛ چرا که از این درب، تنها جوان است که می تواند با سرعت و دقت وارد و خارج شود. بنابراین، باید در زمان خود با وارد شدن به این در، از ذخیره های موجود بهره گرفت. رسول گرامی روایت می کند:

مَنْ فُتِحَ لَهُ بابٌ مِنَ الْخَیرِ، فَلْیَنْتَهِزْهُ، فَإِنَّهُ لا یَدری مَتَی یُغْلَقُ عَنْه.

هر کس که برای او در خیر و نیکویی گشوده شد، آن را غنیمت شمارد؛ چرا که او نمی داند کی آن را بر او می بندند.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله بیشتر مردم را در استفاده از وقت های باارزش عمر غافل می داند و روش درست بهره گیری از ساعت های زندگی، در نظر آن حضرت این چنین است:

ای مردم! حقا که راه های روشنی دارید، پس سوی راه های روشن خویش روی نهید و حقا که حد و حدودی دارید، پس سوی حد و حدود خویش روی نهید. بدانید که مؤمن بین دو حَذَر در عمل است؛ بین اجلی که گذشته است، نمی داند که خداوند در آن چه می کند و بین اجلی که باقی مانده است و نمی داند که خداوند در آن چه حکم می کند. پس باید بنده مؤمن، از نفس خویش برای خویش و از دنیای خویش برای آخرت خویش و در جوانی، قبل از پیری و در زندگانی، قبل از مرگ بهره گیرد.جهت آمادگی برای ورود به میهمانی خداوند، رعایت چند نکته برای اهل مراقبه لازم و ضروری است که آنها را به ترتیب اولویت بیان می کنیم:

1. نماز شکر

چون سالک، دریافت که ماه مبارک رمضان آغاز سالی است که می توان در آن، به وسیلة عبادت به سعادت و کمال دست یافت و در شب قدر، تدبیر و میزان امور رقم می خورد و دعاها مستجاب می شود، شایسته می بیند که با به جا آوردن نماز شکر، با سال گذشته وداع کرده، به استقبال سال آینده رود و به جهت نجات از خطرهای سال گذشته و دست یابی به رضایت پروردگار و توفیق درک سال جدید، با فراغت کامل و به دور از بیماری ها و آفات باطنی و ظاهری، شکر الهی را به جای آورد.
2. توبه و استغفار

آنگاه توبه را از خویشتن شروع می نماید، از خدا به خاطر کوتاهی ها و ظلم هایی که در حق او نموده، طلب عفو و گذشت کرده و از سستی هایی که در اصلاح و پاکی قلب، جهت توجه و عنایت خداوند روا داشته، و همچنین دربارة کم کاری های اعضای و جوارح خود در عبادت و عقب انداختن توبة نصوح، از خداوند بخشش می طلبد و از جانب هر عضوی از اعضای خود صدقه می دهد؛ زیرا خداوند فرموده است:

إنّ الحسنات یذهبن السّئیات1
کارهای نیک آثار گناهان را می زداید.

آنگاه به جهت آثار و خواص فراوان صدقه، به ازای هر روز و شب از سال آینده، قرص نانی صدقه می دهد.2

3. توسل به آستان پروردگار

چنانچه گذشت، ماه رمضان، اول سالِ بعضی از خواص و اهل سرّ ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ می باشد؛ پس شایسته است به کرم و رحمت الهی متوسّل شوی و از او درخواست کنی تا تو و هر آنچه که تو را در اجرای فرامین او، در طول سال آینده یاری می دهد نگه دارد؛ همان طور که اگر انسان بخواهد به مسافرتی یکساله برود، برای یافتن راهنما و نگهبان و رفیق سفر و جانشین برای امور روزانه در طول مدت غیبتش باید تلاش نماید و چنانچه برای سال جدید آمادگی نداشته باشد، گویا سفر یک ساله ای را شروع کرده، نسبت به سرنوشت و پیش آمدهای آن بی اطلاع است. پس چه بی نیازی والاتر از خداوند متعال تا تمامی امور سال آینده خویش را به او بسپاری و با اطمینان خاطر سفر خود را شروع نمایی؟4
4. توسل به حضرات ائمه معصومین(ع)

مهم ترین مسئله ای که سالک در شب اول ماه باید انجام دهد، توسل به نگهبانان و حامیان خود، یعنی ائمة مصومین(ع) می باشد. او باید آبرو و چهرة نورانی آنان را در پیشگاه خداوند شفیع قرار دهد؛ زیرا روی سیاه و ظلمانی، شایستة توجه به خداوند با عظمت و صاحب جلال نیست. سالک باید در توسّل به آستان آن بزرگواران با لطافت بسیار سخن گوید و حالت گریه و تضرع و پریشانی خود را زیاد کند تا مورد قبول آن حضرات واقع شده، شفاعتش کنند و قبول و موفقیّت در اعمال را در راستای خشنودی خداوند برای او از حضرت احدیّت مسئلت و درخواست نمایند؛ زیرا حضرت حق کریم است و انسان های بزرگوار و کریم را ردّ نخواهد کرد، به ویژه این اولیا که خداوند آنان را به عنوان درب های رحمت و روشنی بخش راهش در بین آفریده ها قرار داده، آنان را با کرامت و بزرگواری تربیت نموده و دستور پناه دادن بندگانش را به آنان داده است. چه بسا ممکن است انسان هنگام توسّل، با عنایت یک ساعتة آنها به سعادتی نائل شود که با عبادت یک سال نمی تواند آن را کسب کند؛ پس فرصت را غنیمت شمار و پس از عرض سلام و حمد و ثنای آنان چنین بگو: «ای آقای من! تو در این شب حمایت کننده و نگهبان امت و کریم ترین آفریده ها هستی، میهمانی را دوست داری و از جانب خداوند مأمور هستی که پناهگاه بندگان باشی و این بنده، میهمان خداوند و تو است و به حضرت حق و آستان شما پناه آورده است؛ پس بنده ات را پناه ده و پذیرایی اش نما و پذیرایی مرا در این شب عزیز، ورود در جمع دوستان و شیعیان خود قرار ده و دعا و شفاعت و ولایت خود را شامل حالم نما و در پیشگاه خداوند وساطت کن تا از بخشش و پذیرش و رضایت او بهره مند گردم و با نظر رحمتی به سویم بنگرد که پس از آن هیچ گاه ناخرسندی و خشمی نباشد و مرا به شیعیان خود که در بارگاه قرب الهی آرمیده اند و دوستانی که گوی سبقت را از همگان ربوده اند، ملحق نما؛ چون که شفاعت شما در پیشگاه خداوند ردّ نمی شود و برای شما نزد خداوند شأن و منزلت والایی است، پس ای سرپرست و زمامدارم! به حق آن مقام و منزلتی که خداوند به شما عنایت فرموده است از شما می خواهم که آنچه تقاضا کردم به من عنایت فرمائید و به میزان بزرگواری تان بر آن بیفزایید و به پستی و کم مقداری و بدحالی من ننگرید؛ زیرا در میهمانی انسان های بزرگوار بخشش بر آنان گران نیست و هیچ گاه بخشش و عطاهای ایشان به مقدار ارزش ناچیز میهمانانشان محدود نمی باشد، چرا که لطف و عطا همواره در خور بخشایندگان است. ای آقایان من! شما بودید که بزرگواری را به بزرگواران و شیوة بخشش و سخاوت را به انسان های سخاوتمند آموختید؛ اگر جود و بخشش یادآوری گردد، شما ابتدا و انتها و اصل و فرع آن هستید و اگر سخن از بزرگواری به میان آید، شما معدن و سرچشمة آن می باشید؛ چه، درخواست کننده از شما ردّ نمی شود و آرزومندان درگاهتان ناامید نمی گردند.

مولای من! تو چه وقت مرا از ضیافت خویش محروم ساخته ای و در محفلت به هلاکت دچار نموده ای؟! نه، از تو چنین عملی با میهمانت بسیار بعید است».

خلاصه آنکه سالک باید با تمام وجود در به دست آوردن لطف، شفاعت و ترحّم حضرات ائمه(ع) بکوشد تا با عمل یک ساعتة خود سعادت سال آیندة خویش را تأمین کند و با کوشش اندک فضایل عظیم را کسب نماید، سپس این توسل را در هر روز و شب با سلام دادن به آن بزرگواران و ذکر بعضی از آنچه گذشت ادامه دهد.5

5. پاک کردن اموال با خمس

از مراقبات و اعمال مهمی که سالک پس از توبه و پاک کردن قلب باید انجام دهد آن است که به وسیلة پرداختن خمس، خوردنی ها و نوشیدنی ها، پوشاک و مسکن و هر آنچه که شخص روزه دار با آن سر و کار دارد را پاک و طاهر نماید و بهتر آن است که خمس اموالش را ابتدای ماه بدهد تا عبادات و اعمالش از راه حلال انجام پذیرد.6

ویژگی های ماه رمضان  در نگاه پیامبر اکرم صلی الله و آله وسلم
الف : ماه خدا
ب : رمضان میهمانی خدا است
ج : رمضان ماه عبادت و بندگی است ماهی که خواب و نفس کشیدن روزه دار عبادت است
ج : در این ماه دعاها مستجاب است
د : در این ماه اعمال مورد قبول خداوند است

اعمال ویژه ماه مبارک رمضان
الف : فردی
تلاوت قرآن ، خواندن نماز ، سجده کردن ، توبه ، حفظ زبان ، حفظ چشم و گوش ، زیاد به یاد قیامت بودن ، دعاکردن .

ب : اجتماعی
صدقه دادن ، احترام به پیران و کهنسالان ، ملاطفت با کودکان ، افطاری دادن حداقل به دانه خرما یا یک جرعه آب ، کمک به یتیمان ، اخلاق خوب ، صله رحم و کمک به زیر دستان.
بهترین عمل در این ماه گناه نکردن است

پی نوشت ها:

با استفاده از: پیمانة عشق، نوشتة احمدرضا حسین زاده اصفهانی، با تلخیص.

1. سورة هود (11)، آیة 114.

2. مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می نویسد: ظاهر آن است که باید استغفار مذکور و دعای بعد از آن را پس از نماز به جا آورد.

3. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 308، ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا، المراقبات، ص 188، همان، ذیل اعمال ماه ذیقعده. همان گونه که حضرت در پایان روایت فرموده اند، این نماز با فضیلت، اختصاصی به ماه ذیقعده نداشته و انجام آن در اوقات دیگر نیز مطلوب می باشد، به همین جهت علمای اخلاق این نماز را در اوقات دیگر سال برای سالکین توصیه می نمایند.

4. همان، ص 22.

5. ملکی تبریزی، همان، ص 130.

6. همان، ص 127، اقبال الاعمال، ص 8.
............................................................................
منابع:
* سایت دارالارشاد
*پایگاه اطلاع رسانی حوزه 

 

حدیث
امام على علیه السلام:

رَوِّضوا أَنفُسَکُم عَلَى الخلاقِ الحَسَنَةِ فَإِنَّ العَبدَ المُؤمِنَ یَبلُغُ بِحُسنِ خُلقِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ القائِمِ؛

خودتان را بر خوش اخلاقى تمرین و ریاضت دهید، زیرا که بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گیر شب زنده دار مى رسد.                                                                                                                                 (نهج البلاغه، خطبه 91)

 

پیامبر صلى الله علیه و آله:

حَسِّنوا أَخلاقَکُم وَ الطُفوا بِجیرانِکُم وَأکرِموا نِساءَ کُم تَدخُلُوا الجَنَّةَ بِغَیرِ حِسابٍ؛

اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامى بدارید تا بى حساب وارد بهشت شوید.

(التوحید، ص 127)

 

امام على علیه السلام:

وُصولُ المَرءِ اِلى کُلِّ ما یَبتَغیهِ مِن طیبِ عَیشِهِ وَ اَمنِ سِربِهِ وَ سَعَةِ رِزقِهِ بِحُسنِ نیَّتِهِ وَ سَعَةِ خُلقِهِ؛

انسان، با نیّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و روزى زیاد، دست مى یابد.

 (غررالحکم، ح 10141)

 

امام على علیه السلام:

أَربَعٌ مَن أُعطیَهُنَّ فَقَد أُعطىَ خَیرَ الدُّنیا وَالخِرَةِ صِدقُ حَدیثٍ وَأَداءُ أَمانَةٍ وَعِفَّةُ بَطنٍ وَحُسنُ خُلقٍ؛

چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: راستگویى، اداء امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى.

(غررالحکم، ج2، ص151، ح2142)

 

 

احکام :

 

1. اگر پزشک به بیمارى بگوید که روزه براى شما ضرر داد و او هم روزه نگیرد، ولى بعد از چند سال بفهمد که روزه براى وى ضرر نداشته و پزشک در تشخیص خود اشتباه کرده است، آیا قضا و کفّاره بر او واجب است؟

ج) اگر از گفته پزشک متخصص و امین و یا از منشأ عقلایى دیگر، خوف از ضرر پیدا کند و روزه نگیرد، فقط قضا بر او واجب است.

2. اگر شخصى بخواهد قبل از زوال به محل اقامتش برسد، ولى در راه به‌خاطر پیشامد حادثه‌‏اى نتواند در زمان معیّن به مقصد برسد، آیا روزه او اشکال دارد و آیا کفّاره بر او واجب است یا فقط قضاى روزه آن روز را باید به جا آورد؟

ج. روزه‌‏اش در سفر صحیح نیست و بر او فقط قضاى روزه آن روزى که پیش از ظهر به محل اقامتش نرسیده، واجب است و کفّاره‌‏اى هم ندارد.

 

3. روزه‌ى مسافرى که صبح به مقدار بیشتر از حدّ شرعى (سى کیلومتر) از وطن خود دور مى‌‌شود، اگر قبل از ظهر برگشت ولى شک دارد که به اذان ظهر رسیده یا نه، حکمش چیست؟

ج) در صورت شک، روزه صحیح است.

 

4. کسى که در شب ماه رمضان دچار جنابت است باید تا پیش از اذان صبح غسل کند. اگر جنب عمداً تا آن هنگام غسل نکند روزه‌اش باطل است. این حکم در مورد روزه‌ى قضاى ماه رمضان ـ حتی در حالت غیر عمد ـ نیز جارى است.

 

5.  اگر در شب ماه رمضان جنب شود و بدون تعمد تا اذان صبح غسل نکند، مثل اینکه در خواب جنب شود و خواب او تا بعد از اذان صبح ادامه یابد، روزه‌اش صحیح است.

 

6. ما در منطقه سردسیرى زندگى مى‌‏کنیم و عشایریم که نه حمام داریم و نه مکانى براى استحمام، وقتى در ماه مبارک رمضان به حالت جنابت از خواب بیدار مى‌‏شویم، با توجه به این‌که غسل کردن جوانان در نیمه شب در برابر مردم با آب مشک یا حوض عیب شمرده مى‌‏شود و آب هم در آن وقت سرد است، تکلیف ما براى روزه فردا چیست؟ آیا تیمّم جایز است؟ در صورتى که غسل نکند، افطار کردن روزه آن روز چه حکمى‌ دارد؟

ج) مجرد مشقّت یا عیب شمرده شدن اغتسال جوانان در نیمه شب، عذر شرعى محسوب نمى‌‏شود، بلکه مادامى‌ که غسل، حرجى و موجب ضرر براى مکلّف نشود، غسل کردن به هر صورتى که امکان دارد واجب است، و در صورت حرج یا ضرر باید قبل از طلوع فجر تیمّم کند و با تیمّم بدل از غسل جنابت پیش از طلوع فجر روزه‌‏اش صحیح است، و اگر تیمّم نکند روزه‌‏اش باطل است، ولى امساک در طول روز بر او واجب مى‌‏باشد.