بررسی روند عقب نشینی از تامین سوخت نیروگاه بوشهر

 تا تن دادن به ۵ هزار سانتریفیوژ

 توافق هسته ای سوئیس هر چند از سوی وزیر امور خارجه صرفا “بیانیه” خوانده می شود با این حال حاوی پارامترهای مورد توافقی است که صنعت هسته ای ایران را تبدیل به برنامه هسته ای «سمبلیک» می کند.

***

در حالی که براساس قانون ان.پی.تی کشورهای عضو می‌توانند در صورت صلح‌آمیز بودن برنامه‌های هسته‌ای خود به صورت نامحدود فرآیند غنی‌سازی اورانیوم را صورت دهند، با این حال در توافق لوزان ایران موافقت کرده است که ظرفیت غنی سازی خود را به ۵ هزار سانترفیوژ تقلیل دهد. این یعنی آنکه تیم ایرانی موافقت کرده از ۱۴ هزار سانتریفیوژی که هم اکنون در تاسیسات هسته ای است چشم پوشی کند.

در برگه ای که پس از توافق لوزان از سوی وزارت امور خارجه ایر ان در اختیار رسانه ها قرار گرفته است درباره غنی سازی و تعداد دستگاه سانتریفیوژ آمده است:

«بر اساس راه‌حل به دست آمده، دوره زمانی برنامه جامع مشترک اقدام در خصوص برنامه غنی‌سازی ایران ۱۰ساله خواهد بود. در طول این مدت، تعداد بیش از ۵۰۰۰ ماشین سانتریفیوژ در نظنز به تولید مواد غنی‌شده در سطح ۶۷/۳ درصد ادامه خواهند داد. »

در برگه اطلاع رسانی کاخ سفید با تایید اطلاعات برگه وزارت خارجه ایران درباره تعداد سانتریفیوژها آمده است:

- تعداد سانتریفیوژهای ایران از ۱۹۰۰۰ کنونی به ۶۱۰۴ دستگاه میرسد، که در ۱۰ سال آینده تنها ۵۰۶۰ عدد از آن‌ها اورانیوم غنی‌سازی خواهد کرد. تمامی سانتریفیوژها از نوع IR-۱ خواهد بود.

- ایران موافقت کرده دستکم به مدت ۱۵ سال، بالای ۳.۶۷درصد غنی‌سازی نکند.

اما تیم ایرانی در حالی چرخش ۵ هزار سانتریفیوژ را یکی از دستاوردهای خود می داند که حفظ تعداد دستگاه های موجود هدفی بود که وزارت خارجه از آن به عنوان هدف حداقلی یاد می کرد. البته این جدای از خط قرمزی بود که رهبر معظم انقلاب و نمایندگان مجلس درباره لزوم تولید سالانه ۱۹۰ هزار سو که تقریبا در ازای چرخش ۱۹۰ هزار سانتریفیوژ به دست می آید، است.

بررسی روند مذاکرات بیانگر آن است، پس از توافق ژنو و با شروع مذاکرات گام نهایی، امریکایی‌ها هدف خود از این مذاکرات را تعطیل کردن فرآیند غنی‌سازی ایران یا در نهایت در ازای دریافت امتیازات گسترده از تیم مذاکره کننده ایرانی، موافقت با یک غنی‌سازی نمادین و سمبلیک برای ایران عنوان کردند.

شرمن اسفند ۹۲: در نهایت ایرانی ها برنامه کوچک، مجزا و محدودی خواهند داشت

وندی شرمن، مسئول هیأت امریکایی در مذاکرات هسته‌ای ۲۲ فوریه ۲۰۱۴ (۴ اسفند ۱۳۹۲) در کنفرانس مطبوعاتی در فلسطین اشغالی در این باره گفت:

«دلایل زیادی برای این وجود دارد که آنها (ایران) نیازهای خود را از طریق همکاری بین‌المللی در خارج از کشور خود تأمین کنند. ولی اگر در نهایت بخواهند برنامه کوچک، مجزا و محدودی داشته باشند که نیازهای عملی‌شان را رفع کند، این مسأله به عنوان احتمال در برنامه مشترک اقدام دیده شده است. اما لازم به ذکر نیست که ظرفیت و گستره تأسیسات و ماهیت آن باید مورد محدودیت‌های شدید، مورد نظارت شدید و به طور منظم مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد… اما اگر در پایان این مذاکرات برنامه غنی‌سازی داخلی داشته باشند، کوچک خواهد بود، محدود خواهد بود، بشدت قید و بند خواهد داشت و دقیقاً راستی‌آزمایی خواهد شد. ولی هنوز در آن نقطه نیستیم.»

صالحی: حداقل بر روی ۲۰ هزار دستگاه توافق می کنیم!

تقریباً دو ماه پس از این اظهارات وندی شرمن، علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی از راه حل جدید ایران برای موضوع غنی‌سازی خبر داد. راه حلی که برخلاف ان.پی.تی یک محدودیت جدی برای ایران درنظر گرفته بود. محدودیت هم در تعداد دستگاه سانتریفیوژ هم در سطح غنای اورانیوم‌ها.

صالحی ۳۰ فروردین ماه ۱۳۹۳ در گفت‌وگو با العالم اظهار کرد: «در زمینه غنی‌سازی پیشنهاد ما اجرای طرح پلکانی غنی‌سازی است که بر اساس آن ۴ تا ۵ سال تعداد دستگاه‌های سانتریفیوژ همین نسبت ۲۰ هزار دستگاه باشد و بعد از آن به صورت تدریجی تعداد سانتریفیوژها را افزایش دهیم تا در سال به ظرفیت تولید ۳۰ تن اورانیوم (سه و نیم تا ۵ درصد) در سال برسیم و این موضوع همچنان جای بحث دارد و آنها می‌گویند که این طرح نیاز به تصمیم‌گیری سیاسی دارد.»

البته آن گونه که روند مذاکرات و اظهارات مقامات داخلی و غربی نشان داده است، مقامات امریکایی با این پیشنهاد مخالفت کردند.

مخالفت امریکایی‌ها در جریان مذاکرات تمدید توافق ژنو در تیرماه ۱۳۹۳ اعلام شد و همین ابراز مخالفت، پیشنهاد جدیدی را مطرح کرد. تفاوت پیشنهاد جدید با پیشنهاد قبلی، چشمپوشی از افزایش ظرفیت غنی‌سازی با چرخش ۲۰ هزار سانتریفیوژ بوده است. در واقع این قسمت از پیشنهاد قبلی که «به صورت تدریجی تعداد سانتریفیوژها افزایش پیدا کند تا ایران به ظرفیت تولید ۳۰ تن اورانیوم در سال برسد» حذف شده بود. اما پیشنهاد جدید نیز نظر امریکایی‌ها را جلب نکرد.

پیشنهاد بعدی نیز عجیب به نظر می‌رسید. در این مرحله اعلام شده بود تا در گام نهایی با ظرفیت فعلی ایران یعنی چرخش ۹ هزار و ۴۰۰ سانتریفیوژ موافقت شود و در ازای آن تحریم‌ها به صورت تدریجی لغو شود. این در حالی بود برای آن که نظر طرف مقابل را جلب کنند این پیشنهاد را هم مطرح کردند که اورانیوم تولید شده توسط ۹ هزار و ۴۰۰ سانتریفیوژ بلافاصله به اکسید و سوخت تبدیل شود.

نیویورک تایمز ۲۳ تیرماه سال گذشته در این باره نوشته است:

«مذاکره کننده ارشد ایران، که با پایان قریب‌الوقوع ضرب‌الاجل دستیابی به توافقی با غرب درباره برنامه هسته‌ای آتی این کشور است، روز دوشنبه در مصاحبه‌ای اعلام کرد ایران می‌تواند توافقی را بپذیرد که اساساً ظرفیتش برای تولید سوخت هسته‌ای را برای چندین سال در سطح کنونی نگه دارد، به‌شرطی که پس از آن به‌مانند هر کشور دیگر دارای یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز، قلمداد شود.»

نیویورک تایمز در ادامه می‌نویسد: «این پیشنهاد، که ایران می‌گوید پشت درهای بسته مذاکرات وین به امریکا و دیگر پنج قدرت جهانی ارائه شده است، مجموعه محدود امتیازاتی را که ایران در ماه نوامبر گذشته به‌عنوان بخشی از توافق موقتی ارائه کرده تمدید خواهد کرد. به‌عوض، ایران خواهان لغو گام به گام تحریم‌هاشده است.» امریکایی‌ها با این پیشنهاد هم موافقت نکردند.

عراقچی: ایران به دنبال تامین سوخت بوشهر نیست!

اما عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد ایران نیز در گفت‌وگویی که ۲۴ تیرماه سال گذشته توسط العالم منتشر شده، در اظهاراتی قابل تأمل گفت که ایران عجله‌ای برای تولید سوخت نیروگاه بوشهر ندارد. در واقع این اظهارت عراقچی توسط به این معنا بود که ایران حاضر شده است از چرخش سانتریفیوژهای خود چشمپوشی کند:

«با توجه به این که سوخت بوشهر طی چند سال آینده توسط دولت روسیه تأمین می‌شود، ما عجله‌ای نداریم برای آن‌که به آن مرحله برسیم؛ بلکه چشم‌اندازی را برای خودمان در نظر گرفتیم و به سمت آن چشم‌انداز حرکت می‌کنیم… البته این که می‌گویم عجله‌ای نداریم، در فاصله همان ۲ یا سه یا حداکثر ۵ سالی است.»

هر چند مقامات امریکایی برای گرفتن امتیازات بیشتر ادعا می کردند که به دنبال آن هستند فرآیند غنی‌سازی ایران را به صورت کامل تعطیل کنند اما هدف مذاکراتی آنان این بوده که در ازای موافقت با یک برنامه محدود و کوچک غنی‌سازی برای ایران، امتیازات بزرگ از ایران بستانند .

گری سیمور تیر ۹۳: ایران  بر اساس توافق جامع ۴ هزار سانتریفیوژ خواهد داشت

در گزارشی که توسط تلگراف در سال ۱۳۹۳ منتشر شده، درباره این موضوع آمده است: گری سیمور، مشاور سابق کاخ سفید در امور تسلیحاتی می‌گوید که ایران تقریباً باید تمامی سانتریفیوژهای خود را از رده خارج کرده و تنها ۳ هزار دستگاه سانتریفیوژ را برای خود نگاه دارد. این به معنی چشمپوشی ایران از حدود ۹ هزار دستگاه سانتریفیوژ و حدود ۷ هزار سانتریفیوژ دیگری است که هم اکنون فعال هستند.

خبرگزاری فرانسه نیز تیرماه سال سال گذشته با اشاره به سخن رهبر معظم انقلاب درباره تولید ۱۹۰ هزار سو، نوشت: این ۱۹ برابر بیش از محدوده است که واشنگتن امیدوار است در توافق هسته‌ای نهایی، سانتریفیوژهای ایران را محدود کند. رسانه‌های امریکایی می‌گویند که امریکا شاید تعداد ۲ تا ۴ هزار سانتریفیوژ را در ایران بپذیرد.

با این حال در مذاکرات شهریور ماه سال ۹۳ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، تیم ایرانی این پیشنهاد را مطرح کرد که ۶ هزار دستگاه سانترفیوژ در تاسیسات هسته ای ایران بچرخد اما ۵ هزار سانتریفیوژ بتوانند غنی سازی کنند. پیشنهادی که در توافق لوزان مورد موافقت آمریکایی ها قرار گرفت.

البته یک ماه  قبل از آن، یعنی مرداد ماه ۹۳ وندی شرمن به صراحت گفته بود که فقط در نطنز غنی سازی صورت خواهد گرفت:  توافق شده است که فردو دیگر مرکز غنی سازی نباشد و اصلاً اگر قرار است برنامه ای برای غنی سازی در ایران باشد، تنها تأسیسات غنی سازی موجود، نطنز خواهد بود. (+)

روند خواسته‌های پی در پی مقامات امریکایی برای عقب راندن تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در حالی ادامه پیدا کرد که مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه (۲۲/۵/۱۳۹۳) یکی از ضررهای گفت‌وگو با امریکا را طرح توقعات جدید از سوی آنها دانستند: «ضرر دیگر نشست و برخاست با امریکا را ایجاد زمینه برای طرح توقعات جدید از سوی آنها دانستند.»

در واقع رفتار مقامات امریکایی نشان داده است که در ازای عقب نشستن اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران، نه تنها با نظر آنان همراه نشدند بلکه سقف خواسته‌های خود را بالاتر بردند به گونه‌ای که در نهایت تنها با چرخش ۵ هزار سانتریفیوژ (معادل ۴ الی ۵ هزار سو) موافقت کردند.

بر این اساس ایران طی ۱۰ سال آینده موفق به تولید ۵۰ هزار سو می شود که این مقدار کم تر از یک سوم انرژی مورد نیاز نیروگاه بوشهر برای یک سال است.