ابعاد جدیدی از سیستم نظارتی سنگین بر ایران در نتیجه توافق لوزان

پروتکل الحاقی در کاغذ و در عمل چیست؟

اختلاف تفسیرها درباره مفاد راه حل های به دست آمده در لوزان ادامه دارد، با این حال رئیس جمهور آمریکا صراحتا گفته است بر اساس سیستم نظارتی که ایران در نتیجه توافق هسته ای می پذیرد ، کارشناسان آژانس به هر مکانی حتی تاسیسات نظامی که بخواهند دسترسی پیدا می کنند.

به گزارش رجانیوز، باراک اوباما در گفتگو با نیویورک تایمز به تشریح مختصات توافق جامع هسته ای پرداخت ، که راه حل های آن در مذاکرات لوزان به دست آمده است.

در بخش از این گفتگو خبرنگار نیویورک تایمز از رئیس جمهور آمریکا پرسید: “اگر ما مشکوک شویم که ایران دارد جر زنی می کند و یک برنامه‌ی هسته‌ای مخفیانه را در خارج از تاسیسات اعلام شده در این قراداد پیش می برد – مثلا، در یک پایگاه نظامی در جنوب شرقی ایران – آیا ما این حق را داریم که اصرار کنیم آن مرکز توسط بازرسان بین المللی مورد آزمایش قرار بگیرد؟“

اوباما در پاسخ گفت: ” اولا … ما تمامی زنجیره‌ی هسته‌ای از معدن اورانیوم گرفته تا آخرین تاسیسات مانند نطنز را تحت نظارت و راستی آزمایی خواهیم داشت… ثانیا ما یک کمیته‌ی تدارکات تاسیس خواهیم کرد که تمامی اقلام وارداتی ایران را بررسی و آزمایش کند… ثالثا آنچه ما انجام خواهیم داد این است که یک ساز و کار درست خواهیم کرد که به وسیله‌ی آن، بله، بازرسان آژانس انرژی اتمی بتوانند به هر جایی در ایران بروند.”

مجری بار دیگر پرسید: “هر جایی در ایران؟“

اوباما پاسخ داد: “بدیهیه که اول باید درخواستی ایجاد بشود. ایران می‌تواند به [درخواست بازرسی] اعتراض کند، ولی آن چه که ما انجام داده ایم این است که تلاش کرده ایم ساز و کاری را طراحی کنیم که به وسیله‌ی آن، وقتی اعتراض‌های ایران شنیده شد، مثل یک وتوی نهایی از طرف ایران نخواهد بود، بلکه در واقع یک نوع ساز و کار بین المللی وجود خواهد داشت که ‘ارزیابی منصفانه‌ای’ ارایه می‌کند که آیا بازرسی باید اتفاق بیفتد یا نه، و وقتی این ساز و کار تعیین کرد که باید بازرسی اتفاق بیفتد، ختم کلام خواهد بود، نه اینکه ایران بگوید ‘نه شما نمی‌تونید بیاید اینجا.’… و ایران ملزم خواهد شد به آنچنان ساز و کار بازرسی‌ها و راستی‌آزمایی‌هایی که هرگز پیش از این اجرا نشده است.”

پروتکل الحاقی در کاغذ و در عمل چیست؟

پروتکل الحاقی سند مکمل موافقت نامه پادمان هسته بین کشورهای عضو آژانس بین المللی اتمی است که با هدف ارتقای کارایی و اثر بخشی سیستم پادمان هسته ای طراحی شده است .

 پروتکل دارای یک مقدمه ، هشت سرفصل ، ١٨ماده و دو پیوست است . پس از سرفصل اول ، که به ارتباط بین پروتکل و موافقت نامه پادمان اختصاص دارد مهمترین مواد تعهد آور پروتکل دردو سر فصل( ارایه اطلاعات of in formation provision ودسترسی تکمیلی access complementary) مندرج است سایر فصلها به نحوه انتصاب بازرسان آژانس ، صدور ویزا ، موافقت نامه جانبی، سیستم ارتباطات ، حفاظت اطلاعات محرمانه ، پیوستها ، رسمیت یافتن اجرایی و تعاریف مربوط می شود.

فهرست تفصیلی فعالیت ها مندر ج در ماده ٢ پروتکل و فهرست تجهیزات و مواد مشمول گزارش دهی واردات و صادرات ، در پیوستهای ١ و ٢ آمده است .

تعهدات کشور امضا کننده از نظر ارایه اطلاعات طبق ماده ٢ پرو تکل کشور امضا کننده موظف است اطلاعات و مشخصات محل های فعالیت تحقیق و توسعه مربوط به چرخه سوخت هسته ای ، فعالیت هایی که به تشخیص آژانس به تقویت پادمان هسته ای در تاسیسات هسته ای ومحل های کاربا مواد اولیه ناخالص (بیش از ١٠ تن اورانیوم و ٢٠ تن توریوم ) و صادرات و واردات آنها ، مواد هسته ای خارج از پادمان ، پسمانده ها ی هسته ای ( حاوی پلوتونیوم ، اورانیوم غنی شده ، و اورانیوم ٢٣٣ ) واردات و صادرات تجهیزات و مواد غیر هسته ای مرتبط و برنامه ده سال آینده چرخه سوخت هسته ای ( شامل فعالیتهای تحقیق و توسعه ) را طی ١٨٠ روز از تاریخ رسمیت یافتن پرو تکل اعلام و در اختیار آژانس قرار دهد .

طبق ماده ٣ پرو تکل اطلاعات مندرج در ماده ٢ بالا باید حسب مورد به صورت سالانه و یا فصلی روز آمد شود. تعهدات کشور امضا کنده از نظر اجازه بازرسی های آژانس طبق ماده ٤ پروتکل ، آژانس ( به طور مکانیزه یا سیستماتیک ) در پی صحت و سقم اطلاعات ارایه شده طبق ماده ٢ بالا نخواهد بود ولی حق خواهد داشت به محل های زیر دسترسی داشته باشد:

•           هرمکان در یک سایت و هر محل اعلام شده توسط کشور امضا کننده طبق ماده ٢ و هر محل یا تاسیسات هسته ای از کار اندازی شده به منظور حصول اطمینان از نبود مواد هستهای اعلام نشده .

•           هر محل مندرج در ماده ٢ به استثنای محل هایی که کشور امضا کننده نتواند اجازه بازرسی دهد ، به منظور رفع سووالهای مربوط به صحت یا کامل بودن اطلاعات ارایه شده طبق ماده ٢

•           هر محل یا تاسیسات هسته ای از کار اندازی شده به منظور کنترل و تایید اعلام از کار اندازی طبق بند ب ماده ٤ ، بازدیدهای آژانس با پیش اطلاع حداقل ٢٤ ساعت قبل صورت خواهد گرفت. زمان پیش اطلاع بازدید از مکانهای واقع در یک سایت می تواند دو ساعت یا درمودر استثنایی کمتر باشد .

پروتکل الحاقی چه امکاناتی در اختیار آژانس قرار می دهد؟

 طبق بند پ ماده ٤ پیش اطلاع بازدید، کتبی و در برگیرنده دلایل و شرح فعالیتهای طی بازدید خواهد بود. طبق ماده ٥ پروتکل در صورتی که کشور امضا کننده نتواند اجازه دهد از یک محل بازدید شود باید تمامی تلاش خود را برای تامین نیازهای آژانس به طرق دیگر بنماید منجمله بایدامکان نمونه برداری محیطی از محل های اطراف محل مورد نظر را فراهم آورد.

به بیان دیگر پروتکل الحاقی این امتیاز را در اختیار آژانش قرار می دهد که به بهانه بازرسی از فعالیت های هسته ای ایران از تمامی مکان هایی که مدنظر دارند بازرسی کنند. به این ترتیب تمامی نقاط حساس و محرمانه کشور به بهانه مرتبط بودن با فعالیت های هسته ای ایران در معرض بازرسان سازمانی قرار می گیرد که پیش از این اطلاعات مربوط به موضوع هسته ای کشورمان را در اختیار سرویس های جاسوسی دیگر کشورها قرار می دادند.

گستردگی اختیاراتی که در قالب پذیرش پروتکل الحاقی  به بازرسان آژانس داده می شود به حدی است  که آنها می توانند از هر خانه ای حتی خانه رئیس جمهور به بهانه احتمال ارتباط با صنعت هسته ای بازدید به عمل بیاورند هر چند این موضوع در متن پروتکل الحاقی به صورت صریح اشاره نشده است اما تاکید بر این بند که بازرسان می توانند از مکان های احتمالی مرتبط با فعالیت هسته ای بازدید کنند عملا این حق را در اختیار آنان قرار می دهد.  

در این باره رئیس سابق سازمان انرژی اتمی مصر خطاب به مقامات ایرانی گفته بود: ایران نباید پروتکل الحاقی را امضا کند، زیرا این پروتکل به بازرسان آژانس اجازه می دهد که حتی هر خانه ای را که بخواهند مورد بازرسی قرار دهند و این مسئله حاکمیت ایران را نقض می کند.

اما نکته مهم تر آنکه با پذیرش پروتکل الحاقی ایران برای اثبات هر ادعای مطرح شده درباره فعالیت هسته ای خود باید دلایل مورد پسند بیاورد. پیش از این هر ادعایی که توسط کشورهای غربی مطرح می شده است بر اساس اطلاعات جاسوسان خود و یا مواردی مشابه به سرقت رفتن لپ تاپ مقامات ایرانی و … بوده است که ایران الزامی برای پاسخگویی به آن نداشته است .

اما با امکان بازرسی تمامی امکانات هسته ای و یا غیر هسته ای مرتبط با این موضوع، عملا ایران باید به پرسش ها و ادعاهای مطرح شده پاسخ گوید.

نکته قابل تامل آنکه بر اساس رویه آمریکا و آژانس بین المللی انرژی اتمی بازرسی ها و آنچه که راستی آزمایی فعالیت ها گفته می شود، نه آنکه به به اصطلاح نگرانی های آژانس و ۱+۵ پاسخ خواهد داد بلکه، این بازرسی ها خود منشا خلق نگرانی های جدید می شود و درخواست پاسخگویی های بیشتر می شود.