عقل انسان برترین نعمت الهی است

 

عقل بزرگترین سرمایه برای انسان است ( از این سرمایه چگونه و در کجا استفاده می کنیم )

انسان باید از عقل  خود ، نه تنها در راستای منافع مادی، بلکه در راستای منافع معنوی و اخروی نیز بهره برداری کند، از این عقل باید در راستای شناخت و معرفت خدای تعالی به کار گرفته شود، زیرا عقل هر انسان دارای پویایی و تواناییهای فراوانی است و اگر در هر مسیری قرار داده شود، در همان مسیر به رشد و بالندگی می رسد؛ اگر انسان از نیروی عقل در راستای معرفت و شناخت خدا استفاده نماید، مطمئنا الله تعالی دروازههای معرفت و شناخت خود را بر روی آن انسان می گشاید، زیرا همین تفکر کردن در مسیر شناخت پروردگار و عقل را در این جهت قرار دادن، نوعی مجاهده و تلاش است که لزوما رحمات و برکات الهی را به دنبال خواهد داشت .

گفتن و شنیدن و پیروی کردن هر سه بر اساس عقل انجام می گیرد ، وقتی قرآن برای جذب کفار می گوید: افلا تعقلون، معلوم می شود که در غیر مسلمانان نیز عقل وجود دارد، و این عقل است که به دین گرایش می یابد و عقل بزرگترین سرمایه برای انسان است.بنابراین بپذیریم که این عقل است که قول ارائه می کند و عقل است که می شنود، و این عقل است که احسن را انتخاب می کند.

 

امام على‏ علیه السلام عقل را در مقابل شهوت قرار داده و انسان را موجودى مرکب از عقل و شهوت شناسانده ‏اند.آن امام گرامى،به این تقابل به گونه‏ هاى دیگرى نیز اشاره فرموده‏ اند. از این میان مى‏توان به موارد زیر اشاره کرد: هر گاه عقل کامل شود، شهوت ناقص مى‏گردد. ⁽¹⁸⁾ هر که عقلش کامل شود، شهوت‏ها را سبک مى‏شمارد ⁽¹⁹⁾ آن‏که بر شهوتش غالب شود، عقلش آشکار مى‏گردد. ⁽²⁰⁾ همنشین شهوت، روحش بیمار و عقلش معیوب است. ⁽²¹⁾ و بالاخره حضرت در سخنى رسا مى‏فرمایند: عقل و شهوت ضد یکدیگرند.و تأییدکننده عقل، علم است و تزیین‏کننده شهوت، هواى نفس است،و نفس در میان این دو مورد تنازع است: هر یک پیروز شود،نفس در طرف او قرار مى‏گیرد. ⁽²²⁾ در این حدیث، هواى نفس تزیین ‏کننده شهوت شناسانده شده است. در برخى سخنان منقول از حضرت امیرعلیه السلام عقل در مقابل هواى نفس قرار گرفته است. مثلا در این سخنان: آفت عقل، هواى نفس است. ⁽²³⁾ هواى نفس،آفت خردهااست. ⁽²⁴⁾ اطاعت از هواى نفس، عقل را فاسد مى‏کند. ⁽²⁵⁾ هواى نفس،دشمن عقل است. ⁽²⁶⁾ هیچ‏ چیز به اندازه هواى نفس با عقل دشمنى ندارد. ⁽²⁷⁾ عقل صاحب و فرمانده لشکر رحمان است و هواى نفس فرمانده لشکر شیطان. و هر یک از این دو مى‏خواهند نفس را به سوى خود کشانند.پس هر یک پیروز گردد، نفس در اختیار او خواهد بود . ⁽²⁸⁾ از مقایسه این احادیث‏ با یکدیگر درمى‏یابیم که شهوت و هواى نفس یا یک چیزند یا دوچیز قریب به یکدیگر. به هر حال هواى نفس و شهوت در احادیث پیش گفته،در مقابل عقل قرار گرفته‏ اند . 

منبع :

.18 الکافى، محمدبن یعقوب‏بن اسحاق الکلینى الرازى، تحقیق على‏اکبر غفارى، چاپ سوم، دارالکتب الاسلامیة، تهران/ 1388 ه . ق.

. 19 المصباح‏المنیر، احمدبن محمدالمقرى الفیومى، چاپ دوم، دارالهجرة، قم/ 1414 ه . ق.

. 20 المنطق، محمدرضا المظفر، دارالتعارف، بیروت/ 1400 ه . ق.

. 21 بحارالانوار، علامه مجلسى، چاپ سوم، دارالاحیاءالتراث، بیروت/ 1403 ه . ق. . 22 تحف‏العقول، الحسن‏بن على‏بن الحسین‏بن شعبه الحرانى، تحقیق على‏اکبر غفارى، چاپ دوم، مؤسسه نشر اسلامى، قم، 1404 ه . ق.

. 23 جامع احادیث‏الشیعه، اسماعیل المغرى، مؤلف، قم/ 1413 ه . ق.

. 24 جامع‏الاحادیث، جعفربن احمدبن على‏القمى (ابن‏الرازى)، تحقیق سیدمحمد حسینى، چاپ اول، دانشگاه رضوى، مشهد مقدس/ . 1413

. 25 خدا و انسان در قرآن، توشى هیکو ایزوتسو، ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران/ 1365 ه . ش.

. 26 روضةالواعظین، الفتال النیسابورى، چاپ اول، مؤسسة الاعلمى، بیروت/ 1406 ه . ق.

. 27 شرح اصول‏الکافى، ملاصدرا، تصحیح محمد خواجوى، چاپ اول، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران/ 1366 ه . ش.

. 28 شرح نهج‏البلاغة، عزالدین ابن ابى‏الحدید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، دار احیاءالتراث، بیروت 1385 ه . ق.