چشم شورى و چشم زدن و راه مقابله با آن چیست؟
چشم زخم در آیات و روایات:
در عصر پیامبر(ص) میان قبیله بنى اسد بد چشمانى بودند که چشمانشان اثرات به خصوصى در اشیا مىنهاد. اینان تصمیم گرفتند با چشم زدن به پیامبر(ص) صدمه و زیانى بزنند که آیه: "و إنْ یکاد الّذین..."(1) نازل شد.
مرحوم طبرسى مىفرماید: "معناى آیه این است که وقتى ذکر (قرآن) را از تو مىشنوند، با نظرى سرشار از کینه و خشم به تو نظر مىکنند، به طورى که مىخواهند با نگاه تیزشان تو را بکشند(2)
و همچنین حضرت یعقوب براى حفظ فرزندانش از چشم خوردن به فرزندانش فرمود:
"اى فرزندانم! از یک در داخل نشوید و از درهاى گوناگون وارد شوید".(3) مفسران نقل نمودهاند که حضرت یعقوب(ع) بیم آن داشت که مردم به فرزندانش رشک برده و مورد چشم زخم واقع شوند،(4) زیرا، این احتمال را مىداد که وقتى یازده برادر جوان و رشید با هم به شهر وارد شوند، مورد حسادت و چشم زخم قرار گیرند. براى همین فرمود دسته جمعى وارد شهر نشوید بلکه متفرق شده، از درهاى مختلف شهر داخل شوید.
رسول خدا(ص) فرمود: "چشم زخم حقیقت دارد تا آن جا که قلّه کوه را فرود آورد" و امیرمؤمنان مىفرمایند: "چشم زخم حق است و توسّل به دعا براى دفع آن نیز حق است".(5).
چشم زخم از جهتِ مبانى علمى:
حقیقت مسئله از دیدگاه دانش بشرى کاملاً مشخص نمىباشد، هر چند نظریه هایى ابراز شده است، از آن جمله بسیارى از دانشمندان معتقدند در برخى از چشمها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته است که کارآیى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مىتوان آن را پرورش داد.
خواب مغناطیسى از طریق نیروى مغناطیسى چشمها است.
"اشعه لیزر" شعاعى است نامریى و توانسته کارى کند که از هیچ سلاح مخرّبى ساخته نیست. حال پذیرش وجود نیرویى در برخى چشمها که از طریق امواج به خصوصى در دیگران اثر بگذارد، امر عجیبى نخواهد بود.(6) پس اگر چه مسئله از جهت علمى کاملاً روشن نمىباشد، اما جایى براى انکار وجود ندارد و نظریههاى علمى نمىتواند خلاف آن را ثابت کند.
مرحوم طباطبائى(ره) در ذیل آیه 51 سوره قلم مىفرماید:
"... مراد از آیه چشم زدن است که نوعى از تأثیرات نفسانى است و دلیل عقلى بر نفى آن نداریم، بلکه حوادثى دیده شده که با چشم زدن
منطبق است و روایاتى طبق آن وارد شده، دلیلى ندارد که آن را انکار نموده و بگوییم عقیده خرافى است".(7)
ادعیه مقابله با چشم زخم:
در روایات وارد شده که پیامبر براى امام حسن و امام حسین(ع) "رقیه" گرفت و این دعا را خواند: "أعیذ کما بکلمات التامة و أسماء اللَّه الحسنى کلّها عامة، مِن شر السامة و الْهامة، و مِن شرِّ کل عینٍ لامة، و مِن شر حاسدٍ إذا حسد؛ شما را به کلمات تامه و اسماى حسناى خداوند از شر مرگ و حیوانات موذى و هر چشم بد و حسود آن گاه که حسد ورزد مىسپارم".(8)
حضرت امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه بخواهید با هیأتى آراسته و چشمگیر از خانه بیرون روید، معوذتین (قل اعوذ برب الفلق... و قل اعوذ بربّ النّاس...) را بخوانید تا چشمى در شما اثر نکند(۹)
امام صادق(ع) فرمود: "چشم زخم یک حقیقت است. رسول گرامى(ص) فرمود: "چشم زخم حق است. پس اگر کسى نسبت به برادرش متعجب شد، باید خدا را ذاکر باشد و در این صورت ضررى متوجه او نخواهد شد"
انسان حتى به خودش چشم مىزند. امام صادق(ع) فرمود: "براى در امان ماندن از اثرات چشم زخم نسبت به خودت و دیگران سه بار بگو: ما شاء الله (لا حول و) لا قوة الا بالله العلى العظیم (6) در هر حال خواندن سورههاى فلق و ناس، نیز آیةالکرسى و "ان یکاد" براى دفع چشم زخم مؤثر است.
پذیرش وجود چشم زخم، نباید آدمى را به دامان خرافه وامور عوامانه سوق دهد.
به این نکته توجه داشته باشید که پناه بردن به برخى امورخرافى براى دفع آن خلاف شرع است. از سوى دیگر دامنه تأثیر این گونه امور محدود است و همه عالم هستى در تحت فرمان خدا است.
پى نوشتها:
1. قلم (68) آیه 51.
2. مجمع البیان، ج 10، ص 341.
3. یوسف (12) آیه 67.
4. این قول به مفسرانى همچون ابن عباس، قتاده و ضحاک نسبت داده شده است.
5. نهج البلاغه، حکمت 400.
6. تفسیر نمونه، ج 24، ص 426.
7. تفسیر المیزان، ج 19، ذیل آیه.
8. تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 400.
9. بحارالانوار، ج 95، ص 133.
10. بحارالانوار، ج6، ص 26، ح23.
راه های مقابله با چشم زخم
در باب: چشم زخمبرای مقابله و خلاصی از چشم زخم در روایات به هیچ درمان مادی اشاره نشده است، بلکه در همۀ آنها به نوعی، یاد کردن خدا مفید معرفی شده است. این روایات هم مربوط به آن است که شخص چه کار کند که چشم او اسباب اذیت دیگران را فراهم نکند و نیز از چه طریقی می تواند از چشم زخم دیگران در امان باشد. در این جا به چند نمونه از آن روایات اشاره می کنیم:
۱٫ رسول خدا (ص) می فرماید: «چشم زخم حق است. هر کسی از چیزی درباره برادرش به شگفت آمد، باید در آن خدا را یاد کند؛ بی شک اگر خدا را یاد کند، چشم وی آسیبی به برادر دینی اش نخواهد رساند».[۱] این ذکر و یاد خدا شامل گفتن تکبیر (الله اکبر) یا الحمدلله و عباراتی همانند «ماشاء الله» و «تبارک الله» یا «اللَّهُ اللَّهُ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ» می شود.
۲٫ پیامبر اکرم (ص) به منظور پیش گیری از چشم زخم برای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) چنین دعایی می خواندند:
«أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ»؛ “شما را به تمام کلمات و اسمای حسنای خداوند از شر مرگ و حیوانات موذی و هر چشم بد و حسود آن گاه که حسد ورزد، می سپارم”.[۲]
۳٫ در حدیثی امام صادق (ع) برای در امان ماندن از چشم زخم سفارش میکند که سه بار ذکر «ما شاء الله لا حول و لا قوٌة الٌا بالله العلیٌ العظیم» گفته شود.[۳]
۴٫ در احادیث دیگری گفتن «تبارک الله احسن الخالقین اللهم بارک فیه» سفارش شده است.[۴]
اسلام برای پیش گیری از تأثیر سوء چشم زخم، علاوه بر استعاذه و یاد خدا صدقه دادن را نیز توصیه کرده است.
یکی دیگر از دستوراتی که برای خلاصی از چشم زخم و شور چشمی میان عموم مردم به کار گرفته می شود، قرائت آیه «و ان یکاد» می باشد (آیه ۵۱ از سوره مبارکه قلم) که با توجه به شأن نزول آن برای دفع چشم زخم مناسب است.
همچنین در روایات، خواندن سوره های دیگری، برای دفع چشم زخم مورد تأکید قرار گرفته است، که از جمله آنها قرائت سوره های ناس، فلق، حمد و توحید می باشد.[۵]
[۱]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۲۵، چاپ اول، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق.
[۲]. همان.
[۳]. همان.
[۴]. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، ج ۲، ص ۷۰۱ ، چاپ چهارم ، تهران، ۱۳۸۲ ش.؛ نسائی، السنن الکبری، ج ۶، ص ۲۵۶، چاپ اول، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۱۱ ق.
[۵]. حلیة المتقین، علامه مجلسی، ص ۳۱۹، چاپ هجرت.
